Wołyń - Berezdów

[...] Rynek, zamieszkany przeważnie przez Żydów, stanowił centrum miasteczka. Sklepików żydowskich było zatrzęsienie, a tuż obok, na placu, odbywały się jarmarki. Kiedy gospodarz wydawał córkę za mąż i brakowało mu pieniędzy, Żydzi zawsze pożyczyli, wiedząc, że odda z nawiązką. W ogóle stosunki z nimi układały się bardzo dobrze. Byli świetnymi rzemieślnikami; na przykład więc, żeby nie jeździć do miasta, wysyłaliśmy z Maraczówki furmankę po krawca Zejdę z pomocnikiem i maszyną. Obaj zatrzymywali się w domu jednego z gospodarzy, dostawali koszerne jedzenie i w kilka tygodni obszywali całą wieś. Potem odwoziło się ich do Berezdowa i obie strony były zadowolone. Krawiec doradzał, jaki krój ubrania wybrać, i po dodatki nie trzeba było jeździć do miasta. Mnie też Zejda uszył palto ze spódnicy mamy. Szkoda mi jej było, bo mama w niej bardzo szykownie wyglądała. Była to długa spódnica koloru oliwkowego, jeszcze z czasów panieńskich, w talii ściągnięta szerokim paskiem z ozdobną klamrą, a na dole wykończona pasmanterią, tak jakby gęstą szczoteczką.

Mama, kiedy była jeszcze młodą dziewczyną, w czasie szabasu pomagała sąsiadom Żydom: zapalała świeczki, przynosiła wodę i paliła w piecach, bo, jak wiadomo, religia nie pozwala im podejmować w tym dniu jakichkolwiek prac. Do babci przychodziła znajoma Żydówka Całycha, rozmawiały nieraz godzinami. Bogatsi Żydzi płacili jej, by lamentowała na pogrzebach i modliła się przy grobach. Przykładała wtedy ucho do mogiły, słuchała, co mówi zmarły, i przekazywała jego słowa rodzinie. Nie zawsze jednak zmarły był dostatecznie rozmowny i Całycha przychodziła wielokrotnie do tego samego grobu. Wiem, że kiedyś uczestniczyła też w niesamowitym żydowskim rytuale: w oznaczonym dniu wszyscy Żydzi z okolicy udawali się nad rzekę; było wiadomo, że zły duch porwie w tym dniu jednego z nich, tego, który nie ujrzy w rzece swego odbicia. W pewnej chwili powstawał tumult i wielkie zamieszanie, zrywał się wiatr i w ogólnym rozgardiaszu ktoś przepadał. Tego razu znikła właśnie Całycha. Po kilku tygodniach pojawiła się u babci znowu, zmieniona i wymizerowana.

Także i w Maraczówce był żydowski sklepik, do którego mama wysyłała mnie po mydło, lazurek, sól, pieprz czy liście laurowe, cynamon, a czasem nawet szafran.

Dziadek miał znajomego Żyda, imieniem Herszko, właściciela gorzelni. Jego utrapieniem były wróble, zlatujące się wielkimi gromadami do zboża, z którego pędzono wódkę. W czasie rewolucji bolszewicy rozbili gorzelnię, a spirytus z kadzi popłynął do rzeczki. Cała wieś pobiegła z niej czerpać. Herszko patrzył zrozpaczony na zrujnowaną gorzelnię, ale do dziadka powiedział:
— Przynajmniej będę miał spokój z wróblami.

Wkrótce zaczął nam dokuczać głód. Babcia powtarzała:
— Jedz dziecko do syta, nie martw się, pójdę do miasta, Żydzi dadzą mi chleba na kredyt.

Tak było przez całą zimę. Jedni i drudzy mieli do siebie zaufanie, wiadomo było, że latem odda się dług z procentem — odda w postaci cebuli, czosnku czy fasoli. Jednak z czasem i u Żydów zabrakło chleba. I wtedy kredyt się skończył. Babcia niczego już dostać nie mogła. Rodzice przyjeżdżali z Maraczówki i opowiadali, że na wsi jest straszny głód, ludzie umierają. Tymczasem brygady aktywistów dzień w dzień chodzą po domach, zrywają podłogi i szukają schowanej żywności.

W Berezdowie głód też wszystkim dokuczał, coraz mniej dzieci przychodziło do szkoły, nauczyciele również nie mieli co jeść. Wszyscy mówili tylko o głodzie, a także że zjedli już wszystkie ukryte zapasy. Czasem ktoś znalazł jeszcze w szopie czy na strychu trochę starej fasoli sprzed kilku lat, ale wkrótce potem już nic nie udawało się znaleźć. Niczego nie można było kupić czy pożyczyć — ani w mieście, ani na wsi. Wszędzie to samo. W miastach przed sklepami dzień i noc stały kolejki, a jak już przywieziono trochę chleba, robił się taki ścisk, że często ktoś ginął zaduszony. [...]

Lp.	Nazwisko, Imię	Rok ur.	Płynął w roku		Lp.	Nazwisko, Imię	Rok ur.	Płynął w roku
1	Anziuk,Iwan	1890	1909	...	83	Kuprianietz,Jurko	1893	1910
2	Apolczak,Kalenik	1885	1913		84	Linkiewicz Josef	1880	1910
3	Babiasz,Ytzig	1861	1909		85	Litwak,David	1881	1908
4	Bajczuk,Macksim	1869	1909		86	Matis,Gustav	1883	1910
5	Ballas,Ruchla	1885	1923		87	Metelski Piotr	1891	1910
6	Barak,Josef	1887	1910		88	Meyer,Ludwig	1881	1908
7	Barmak,Fejga	1900	1921		89	Michalczuk,Parimon	1891	1910
8	Barmak,Malka	1880	1921		90	Miedwied-Grinsztadt,Fruma	1898	1921
9	Blank,Berel	1901	1921		91	Miedwied-Grinsztadt,Mersz	1889	1921
10	Blank,Ciwa	1904	1921		92	Natkiewicz,Josef	1891	1910
11	Blank,Hersz	1902	1921		93	Nejterman,Chaie	1915	1923
12	Blank,Sziwa	1880	1921		94	Nejterman,Fejga	1911	1923
13	Brazuk,Anton	1885	1912		95	Nejterman,Rajzel	1886	1923
14	Briczka,Chasia	1912	1921		96	Nejterman,Rajzel	1885	1922
15	Briczka,Ejda	1887	1921		97	Niznik,Alexander	1883	1910
16	Bronicz,Josef	1872	1911		98	Nowicki,Wikenty	1892	1910
17	Carson,Filip	1885	1909		99	Osipczuk,Stefan	1877	1910
18	Carson,Wasids	1889	1909		100	Patlis,Bella	1874	1921
19	Chais,	1914	1922		101	Patlis,Toibe L.	1907	1921
20	Nejterman,Fejga	1910	1922		102	Pęczarnik,Ivan	1873	1908
21	Einbinder,Awram	1893	1910		103	Perchkin,Itzchok	1841	1911
22	Eismond,Josef	1892	1908		104	Peschkin,Bunie	1843	1911
23	Eismond,Teodor	1880	1908		105	Pihol,Stepan	1891	1912
24	Ejber,Bejla	1853	1921		106	Pitzenik,Miron	1879	1911
25	Fischbein,Mindel	1880	1902		107	Poliszczuk Filip	1878	1910
26	Flauman,Chune	1891	1910		108	Poliszczuk,Timofej	1887	1912
27	Freger,Anna	1904	1908		109	Prochasko,Jossif	1893	1912
28	Freger,Dwosche	1882	1908		110	Prociuk,Nikofor	1888	1913
29	Fridland,Chaim Dawid	1904	1921		111	Prociuk,Stefan	1894	1912
30	Fridland,Chasia	1896	1921		112	Prokopczenko,Grigory	1884	1909
31	Fridland,Ester Rywka	1900	1922		113	Przełucki Piotr	1892	1910
32	Fridland,Jankel	1907	1921		114	Reznik,Basia	1850	1921
33	Fridland,Leja	1873	1921		115	Rozenstajn,Szymon Zejdel	1903	1922
34	Fridland,Mojsze	1905	1921		116	Rybicki Rafael	1880	1910
35	Fridland,Zelda	1856	1921		117	Schultz,Dawid	1903	1922
36	Fridman,Chana	1912	1921		118	Silberman,Dwera	1903	1921
37	Fridman,Ickwed	1905	1921		119	Silberman,Ester	1901	1921
38	Gajewski,Josef	1889	1914		120	Silberman,Moszko	1911	1921
39	Galperin,Ester	1886	1922		121	Silberman,Srul	1910	1921
40	Galperin,Zlata	1913	1922		122	Singerman,Uszer	1875	1911
41	Grinfeld,Chaie	1910	1921		123	Singermann,Josel	1895	1921
42	Grinfeld,Chane	1912	1921		124	Singermann,Sosel	1898	1921
43	Grinfeld,Jita	1885	1921		125	Spring,Hersch	1876	1910
44	Grinfeld,Menasze	1907	1921		126	Stasiuk,Alexe	1891	1909
45	Gronkowski,Feliks	1884	1914		127	Stasiuk,Pawlo	1892	1911
46	Gunelfarb,Pesia Jenta	1861	1921		128	Strzymydsowski,Broislaw	1899	1908
47	Hajewski,Josef	1889	1911		129	Strzymydsowski,Jan	1905	1908
48	Humeniuk,Iwan	1894	1913		130	Strzymydsowska,Antonina	1882	1908
49	Humeniuk,Hrihori	1874	1913		131	Susno,Awrum	1906	1921
50	Josikczuk,Alexander	1882	1910		132	Susno,Josia	1905	1921
51	Kaprijanitz,Peter	1892	1909		133	Susua,Icek	1914	1921
52	Katzman,Chaja	1913	1921		134	Susua,Lejb	1903	1921
53	Katzman,Chana	1891	1921		135	Susua,Moszje	1912	1921
54	Katzman,Richel	1911	1921		136	Szapiro,Aron	1911	1921
55	Katzmann,Israel	1874	1899		137	Szapiro,Chaja	1888	1921
56	Katzmann,Mechel	1892	1911		138	Szapiro,Szejlik	1906	1921
57	Kimelmacher,Icek	1898	1921		139	Szapiro,Szloma	1909	1921
58	Kiperstein,Itte	1855	1921		140	Tamarin,Aron	1894	1913
59	Kiperstein,Josel	1915	1921		141	Tamarin,Aram	1894	1913
60	Kiperstejn,Mencia	1888	1921		142	Tkaczuk,Michael	1878	1913
61	Kipersztein,Azje	1912	1921		143	Tkaczuk,Petro	1885	1908
62	Kipersztein,Chaim/Gdalit	1907	1921		144	Vasiliuk,Paweł	1887	1912
63	Kipersztein,Fema	1910	1921		145	Wainszelbojm,Friua	1905	1921
64	Kipersztein,Moisze	1905	1921		146	Wajsman,Awram	1906	1922
65	Kipersztejn,Bejla	1880	1921		147	Wajsman,Chawa	1904	1922
66	Kipersztejn,Fema	1910	1921		148	Wajsman,Cipa	1914	1922
67	Kiriluk,Kirul	1886	1913		149	Weinschelbaum,Abram	1890	1921
68	Kirzner,Herszel Wolf	1882	1911		150	Weinschelbaum,Mendel	1920	1921
69	Kleiman,Chaim	1886	1907		151	Weinschelbaum,Ronce	1894	1921
70	Koczaruk,Anton	1875	1913		152	Weisser,Harry	1881	1902
71	Kornatowski,Stanislaw	1887	1910		153	Zacharczuk,Wasyl	1874	1908
72	Kornatowski,Wladyslaw	1894	1913		154	Zah...ke,Ester	1901	1902
73	Korniatowski,Kasper	1866	1911		155	Zah...ke,Gdal...c	.	1902
74	Kostiuk,Osip	1893	1913		156	Zaika,Motel	1890	1907
75	Kotlarski,Jankiel	1879	1907		157	Zap,Schie	1883	1908
76	Krymer,Gisia	1912	1922		158	Zejgerman,Josif	1906	1921
77	Krymer,Maryam Ruch. A	1886	1922		159	Zgrzybłowski Józef	1875	1910
78	Kujirianek,Polikayr	1897	1914		160	Zgrzybłowski Franciszek	1865	1910
79	Kunice,Schiwe	1884	1910		161	Zilberman,Leja	1890	1921
80	Kupersztyn,Herszel	1911	1921		162	Zilberman,Szejnchlo	1910	1921
81	Kupersztyn,Sura	1890	1921		163	Zilberman,Tania	1912	1921
82	Kupersztyn,Zalie	1913	1921	...