L.p.

1.

[marzec 2005] kolejne uzupełnienia

2.

[wrzesień 2005] zainteresowanie nazwiskiem Januszkiewicz

3.

[wrzesień 2005] zainteresowanie nazwiskiem Rudnicki

4.

[styczeń 2007] uzup. poz. 67.

5.

[marzec 2007] poz. 75, [styczeń 2008] uzup. poz. 17, 57-59. korekta w poz. 46 (było nazwisko Brenko), mail: a.zygadlo(a)chello.pl lub

6.

z d.Bagińska. [maj 2007] poz. 76, uzup. poz. 73.

7.

[czerwiec 2007] uzup. poz. 5. Moja mama często wspominała lata młodości. Opowiadała o swojej wsi, domu który miał drewniane podłogi, szkole w której się uczyła, żołnierzach z koszar, ukrywaniu mieszkańców w lepiankach w lesie, ukrywaniu w lesie pod ziemią żywności i cennych pamiątek rodzinnych, pasieniu bydła na mokradłach. Po wojnie wiele rodzin osiedliło się na Dolnym Śląsku w okolicach Żmigrodu, Łagiewników.

8.

[lipiec 2007] poz. 77-78.

9.

c. Franciszka. [lipiec 2007] korekta i uzup. w poz. 75.

10.

[czerwiec 2008] uzup. poz. 71.

11.

[lipiec 2008] uzup. poz. 55.

12.

[styczeń 2009] uzup. poz. 72 i 73.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

W czasie wojny jako dziecko z kolegą Gracjanem donosiliśmy żywność rodzinie żydowskiej chroniącej się w lesie pod Lewaczami, pamiętam też incydent ze spadochroniarzem niemieckim, któremu też dzieci dały jeść.
W okresie wojny ludność Lewaczy udzielała schronienia rodzinom żydowskim niejednokrotnie ryzykując własne życie. Pamiętam zimowy mroźny dzień 1941 r. Nagle przed domem zjawiła się rodzina żydowska, dwoje ludzi proszących o pomoc w momencie gdy we wsi byli Niemcy. Matka moja Teofila bez chwili wahania otworzyła drzwi i za chwilę w podwórzu pojawił się patrol niemiecki. Wówczas w oka mgnieniu matka założyła mężczyźnie chustkę na głowę i postawiła przy dzieży do miesienia chleba, a jego żonę wepchnęła pod pierzynę do łóżka. Gdy Niemcy weszli, oznajmiła im, że córka leży w łóżku bo jest chora na tyfus. Niemcy natychmiast opuścili mieszkanie, kazali napisać na drzwiach informację o chorobie. Niemcy bardzo bali się tyfusu. Przytomność matki uratowała życie nie tylko rodzinie żydowskiej.
Lewacze leżały wśród gęstych lasów, bogatych w jagody, bohynie, grzyby i inne bogactwa. Dzieci pasały w lasach bydło, dopiero wieczorami spędzały do zagród krowy. Do dzisiaj pamiętam zapach ciepłego chleba, który matka piekła w chlebowym piecu. Bez okrasy smakował jak żaden dzisiaj. Pozdrawiam wszystkich rodaków i wspominam serdecznie.

POCHOWANI NA CMENTARZU W LEWACZACH mieszkańcy Rudni Stryj. Spis Władysławy Bielawskiej z d. Wilczyńskiej ur. w Rudni Stryj, <zofia27(a)vp.pl>.
Z MOJEJ RODZINY:
1.Magdalena Wilczyńska zmarła 11.XI.1942r (moja Mama)
2.Józef Wilczyński zmarł 19.III.1943r. (mój Ojciec)
3.Kamila Bagińska (moja Babcia)
4.Aniela Bagińska (ciocia)
5.Maria Bagińska (bratowa)
6.Grzegorz Bagiński (wujek)
6.Adam Jakubowski (wujek)
7.Gabriela Wilczyńska (bratanica)

POZOSTALI ZMARLI KTÓRYCH PAMIĘTAM:
1.Ignacy Suchodolski (żył 105 lat)
2.Franciszek Suchodolski
3.Jan i Franciszka Żygadło (małżeństwo)
4.Marianna Żygadło (ich córka - panna)
5.Katarzyna Bronowicka
6.Julian Gromczyński
7.Józio Popławski (młody chłopiec ok 12 lat)
8.Babcia Maria Maligranda i Babcia Maria Żygadło oraz Dziadek Tomczak - uciekinierzy z Janówki (zmarli w jednym tygodniu na tyfus)
9.Zdzisław Uhacz (brat mojej nauczycielki Ireny- pochodził z Czortkowa)
10.Pięcioro małych dzieci Marcela Żygadło.

---

I WIOSKI TEŻ UMIERAJĄ (materiał ze strony http://www.wolanie.kioskonline.pl/iwioskitez.htm)

"W związku z tym, że w wiosce Lewacze, należącej do rady wiejskiej w Hubkowie, od stycznia 1988 nie mieszka żaden obywatel, całkowicie nieobecna jest sfera pracownicza i socjalna, nie ma perspektywy na nową zabudowę... rada obwodowa decyzją z 19 sierpnia br. wyłączyła wioskę Lewacze z danych statystycznych..."

Jest to nekrolog kolejnej wymarłej wioski, których corocznie na Ukrainie wymiera około dziesięć. Każda miejscowość ma swoją datę narodzenia, która niemal nigdy nie jest znana oraz swoją wielowiekową historię i znanych ze swoich zasług dla społeczeństwa ludzi. Taką była i wioska Lewacze w rejonie Berezne, obwód Równe.
Książka Aleksandra Cynkałowskiego "Wołyń i Polesie Wołyńskie" o wiosce Lewacze podaje następującą informację: "Lewacze, słoboda, powiat równieński, włość siedliszczańska. Na początku XX w. było tam 16 domów i 83 mieszkańców". Jest to najdawniejsze wspomnienie o tej wiosce. W księdze gospodarczej z 1945 roku zapisano, że w tym czasie w Lewaczach mieszkało 80 rodzin narodowości polskiej. 63 domy były kryte słomą, 8 - gontami, 3 - dachówką i 3 - blachą, a w 54 domach była podłoga drewniana. W gospodarstwach było 85 chlewów, 47 stodół i 33 komory, które stały jako osobne budynki. Ciekawym jest przyglądnąć się latom budowania domów. W spisie budowli z 1945 roku 7 domów nie jest datowanych - to najstarsze budynki w wiosce, a dalej idą daty: 1900 - 1 dom, 1905 - 2, 1908 - 1, 1910 - 2, 1914 - 1, 1915 - 1, 1920 - 9, 1921 - 3, 1922 - 1, 1925 - 1, 1927 - 1, 1928 - 6, 1929 - 2, 1930 - 8, 1931 - 1, 1932 - 1, 1933 -2, 1934 - 2, 1935 - 3, 1936 - 1, 1937 - 4, 1938 - 1, 1939 - 2, 1941 - 1, 1942 - 2, 1944 - 12 domów. Dwie rodziny nie miały domu, a jedynie zabudowania gospodarcze. Każda posiadłość w zasadzie składała się z domu, stodoły i chlewa. U niektórych było po 2 stodoły i 2 chlewy.
Poszczególne rodziny miały na własność po kilka działek sianokosów, co dawało możliwość trzymać bydło, konie, które pasano tylko w lesie. Po wojnie w wiosce mieszkało 41 rodzin o nazwisku Rudniccy, 10 rodzin Bagińskich, 6 - Chodorowskich, 4 - Kuriata, po 3 rodziny Wasylewskich i Jaworskich, po 2 - Baszyńskich i Jakubowskich, po 1 - Bohorodyczów, Brusiło, Doków, Kotwickich, Łosiów, Sofronowych, Stachowskich, Suchodolskich i Turowskich. Z 80 rodzin w 24 ich głowami były kobiety, głównie wdowy.
Po wojnie polsko-radzieckiej wg pokoju ryskiego - Lewacze weszły w skład Polski i stały się przygraniczną wioską. W okolicy wioski, ze wschodniej strony, pogranicznicy wznieśli strażnicę, utworzyli dwa stawki, zasadzili aleje i kwietniki. Później na przygranicznej strażnicy został postawiony pomnik J. Piłsudskiego.
Z przyjściem nowej władzy wioska zwiększyła się ponad dwukrotnie. Od 1920 do 1939 roku wybudowano 47 domów mieszkalnych. W 1927 roku w Lewaczach ze składek parafian został wybudowany drewniany kościół. Był to kościół parafialny pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. W 1938 roku parafia liczyła 2597 parafian. W 1939 roku do parafii należały następujące miejscowości: Lewacze, Chilki, Huta Nowa, Jakubówka, Koziarnik: Chołopski, Chotyński, Markowa Niwa, Mokre, Pomiary, Pypło, Rudnia Stryj, Siwki, Woronówka. Odpust parafialny był 3 maja. Ostatnim proboszczem był ks. Kazimierz Tesarewicz (ur. w 1895 r.).
W 1928 roku p. Adela Rudnicka ofiarowała dla kościoła w Lewaczach obraz Matki Bożej Częstochowskiej Królowej Korony Polskiej do wielkiego ołtarza - mówi o tym napis w prawym dolnym rogu obrazu.
Kościół był ogrodzony drewnianym płotem z bramą wejściową na czterech słupach z czterospadzistym dachem krytym sosnowymi łupanymi gontami.
Po drodze do wioski Siwki, za wioską w bardzo malowniczym miejscu znajduje się cmentarz parafialny. Tu są pochowani mieszkańcy wielu okolicznych polskich wiosek i futorów. Cmentarz był ogrodzony, a na grobach były postawione głównie drewniane krzyże.
Na początku wojny niemiecko-polskiej i po przyjściu okupantów sowieckich i niemieckich wioska zaznała znacznych strat ludzkich i materialnych. Latem 1945 roku reżym stalinowski zniszczył wioskę. Wszyscy mieszkańcy Lewacz narodowości polskiej przymusowo zostali deportowani do swej historycznej ojczyzny. Ludzie z domowym dobytkiem i bydłem zostali wywiezieni na stację kolejową, załadowani w wagony i wywiezieni do Polski. Każda rodzina otrzymała kompensację w rublach za utracone budynki i majątek. Parafianie zabrali ze sobą do ojczyzny wszystkie kościelne obrazy razem z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, który obecnie znajduje się w w kościele filialnym w miasteczku Barkowe. Po wywiezieniu Polaków wioska Lewacze pozostała bez mieszkańców. Domy stały puste do 1946 roku.

Podobna akcja deportacji Ukraińców z terytorium Polski została przeprowadzona w 1946 roku. Etnicznych Ukraińców Chełmszczyzny, Podlasia i Zasania polscy żołnierze ładowali z majątkiem i bydłem do ciężarówek i zawozili na stacje kolejowe, skąd składami kolejowymi odprawiali do ZSRS. Pierwszego dnia Zielonych Świąt na stację Rokitno nadszedł eszelon z Ukraińcami deportowanymi z województwa lubelskiego. 14 rodzin z tego składu przyjechało do pustej wioski Lewacze na stały pobyt.
W 1946 roku z miasta rejonowego Ludwipola (obecnie: Sosnowe) do Lewacz przyjechały ciężarówki z robotnikami, którzy rozebrali kościół i przewieźli do Ludwipola. Z materiałów budowlanych kościoła postawiono szpital, który stoi tam do dnia dzisiejszego. Kościelna brama przetrwała do początku lat 60. XX wieku i w ciągu jednej nocy została rozebrana przez aktywistów partii komunistycznej.
W 1947 roku w Lewaczach została otwarta szkoła podstawowa, w której pierwszym nauczycielem był Dominik Synjakewycz. Na początku lat 60. XX wieku w leśnej wiosce utworzono leśnictwo z odpowiednią infrastrukturą. Przy leśnictwie znajdowały się baraki dla przyjeżdżających tu drwali, jadalnia, szkółka leśna dla hodowli sadzonek sosny i dębu. Wszyscy dorośli mieszkańcy wioski pracowali w leśnictwie jako drwale, sadzili drzewa, doglądali młode posadki.
Nowi mieszkańcy wioski byli prawosławnymi. W niedzielę i święta chodzili do cerkwi w Ludwipolu oddalonej o 22 km od wioski. Tam też mieli śluby, chrzcili dzieci i grzebali swoich zmarłych.
Po zamknięciu w wiosce leśnictwa Lewacze zaczęły wymierać. Młodzież wyjeżdżała z wioski, rodzice umierali i razem z ich śmiercią umierała wioska. Na początku lat 90. XX wieku w Lewaczach mieszkało dwie osoby - Mykoła Panasiuk i Anastasija Krawcowa (z domu Slebik). W tymże roku Panasiuk wyjechał do córki i żony w Rokitnem, a w wiosce pozostała jedna Anastasija, która mieszkała samotnie aż całych siedem lat. Siedem lat mieszkała kobieta w na pół rozwalonej chacie, jaka była jedynym budynkiem, który pozostał po wiosce Lewacze. Otrzymywała emeryturę w kwocie 37 rubli. Po produkty spożywcze chodziła do najbliższej wioski Siwki, oddalonej o 5 km, która w tym czasie przeżywała taką samą dolę, jak Lewacze. Były w życiu Anastasiji Filimowny takie czasy, że ona miesiącami nie miała ani kawałka chleba. Kobieta uprawiała ogród i sadziła kartofle, trzymała krowę, prosie, gęsi, kury. Sama kosiła i zbierała siano, wiązkami nosiła na podwórze i składała w stożek na zimę. Kobieta miała wtedy ponad 70 lat. Ja spotykałem się z nią w Sosnowem po tym jak przejechała tam mieszkać z Lewacz. Długo rozmawialiśmy z nią o Lubelszczyźnie, Lewaczach i o jej siedmioletnim mieszkaniu pośród leśnej głuszy... To co przeżyła ta kobieta nadzwyczajnej urody warte jest osobnej publikacji.
Wioska Lewacze znikła ze współczesnej mapy i wątpię czy kiedyś odrodzi się. Obecnie są nie te czasy, co były 100 lat temu. Ludzi oderwani są od matki-ziemi i nie szukają kawałka wolnego pola, aby osiedlić się na nim, orać i obsiewać ziemię. Dzisiejsze społeczeństwo ma inne wartości.
Na zakończenie pragnę przywołać fragment wiersza mieszkańca Bereznego - Borysa Borowca, który mówi o takich wioskach jak Lewacze:
"Jak zjawy wstają z niebyty dawne wioski,
Dymami kominów przykute do błękitnych niebios
I słychać, jak brzmi w ich zacisznych osiedlach:
Zmartwychwstaniemy i my kiedyś,
jak nasz Chrystus zmartwychwstał".

Ołeksandr Romańczuk

Od redakcji "WzW": Autor powyższego artykułu jest kierownikiem sektora archeologii Miejskiego Muzeum Krajoznawczego w Netiszynie.

- KONIEC - Strona Główna "Wołania z Wołynia": http://www.wolanie.com

- - -

Komentarze do artykułu "I wioski też umierają"
Może nie wiem, ale nie znam rodziny, która otrzymała kompensacje w rublach za utracone budynki i majątki. Sprawa transportu do Rokitna (chodzi o społeczność Lewacz). Matki z dziećmi, chorzy, starsi i żywność, wiozła wąskotorówka. Kolumna konna wyjechała dwa dni wcześniej od wąskotorówki. Do każdego wozu uwiązane dwie krowy i świniak w klatce na wozie. Trasa planowana przez ochronę pododdziału żołnierzy rosyjskich tzw. stroną rosyjską. Przed miejscowością Majdan, dowódca kolumny wycofał nas na drogę polską, z Śiwek przez ukraińską wieś Borowo i Karpiłówkę. Nocleg ustalono na placu przy koszarach jednostki rosyjskiej w Karpiłówce. Tu od dowódcy jednostki dowiedzieliśmy się, że na pierwszej drodze banda UPA zorganizowała na naszą kolumnę zasadzkę i dlatego droga została zmieniona. Po walkach przyprowadzono kilkudziesięciu banderowców i na naszych oczach rozstrzelano. Społeczność kolumny podziękowała dowódcy jednostki za ochronę. Na drugi dzień wieczorem dojechaliśmy do Rokitna, a w nocy dojechały rodziny ,,ciuchcią". Tak wyglądał przewóz ludności Lewacz.

Bronisław Don-Danowski

Koło TMKK Zasłuczanie, w tym o Lewaczach

Współczesne zdjęcia miejsca w którym były Lewacze

Zdjęcia z satelity

Data powstania strony: maj 2004 r., ostatnia edycja: czerwiec 2016 r.

inne strony O KRESACH