wieś i majątek NOWAKI gromada Nowaki, gmina Włodzimierzec, powiat Sarny, woj. wołyńskie parafia Włodzimierzec Opracowywane w okolicy: Pieczonki, Jezioro, Andruga, Janówka, Kanonicze, Staniszcze, Stachówka, Mosty, Dąbrowa, A B C D E-F G H I J K L-Ł M N O P R S-Ś T U W Z-Ż

Nowaki wieś, powiat łucki, gmina Włodzimierzec 106 wiorst od Łucka, 58 domostw, 405 mieszkańców; tak opisywał wieś Nowaki Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich pod redakcją Bronisława Chlebowskiego, tom XV cześć II z 1902 r. s. 388. Zgodnie z Księgą adresową Polski 1929r., str. 1094: Nowaki to wieś w gminie Włodzimierzec, powiat Sarny; sąd pok. Włodzimierzec, sąd okręg. Równe, 557 mieszk. 3 km od linii kol. Włodzimierzec - Dąbrowica; Właściciele ziemscy: Krasicka Anna 500 ha, Kulesza Antoni. 312 ha., cieśla Ptaszyński G., kowal: Langier Sz., krawcy: Langier S. i Radyżewska L., stolarz Szubert Julian, Właściciele wiatraków: Pieczończyk J. I M., Pita L. I J., Potap S. (informację tą wcześniej przesłała Pani Katarzyna Jusyn).
W zachowanych wspomnieniach mojej rodziny, Szubertów jak i potomków Kuleszów wynika, że współwłaścicielami Nowak byli: Krasiccy, Czarnocka i ród Kuleszów; z nadania carskiego majątek i lasy wokół wsi zostały nadane we wspólne użytkowanie. Kuleszom a właściwie Kajetanowi Kuleszy majątek ten został nadany w 1812 za zasługi w kampanii Francuzów na Moskwę. Z uwagi, iż nie został on przy nadaniu dokładnie, formalnie opisany, określona jego wielkość i granice, majątek ten powodował permanentne spory o miedzę, waśnie i sprawy sadowe, które nieumiejętnie prowadzone i pilnowane prowadziły do braku rozstrzygnięcia i uszczuplania dobytku, a spór dotyczył 146 dziesięcin lasów i bagien.
W 1852 powstał dokument potwierdzający wielkość terenów przynależnych Kuleszy, mimo formalnego rozstrzygnięcia doszło do dalszych sporów, kradzieży dokumentów i otrucia Pawła Kuleszy syna Kajetana. Spory trwały dalej, dopiero mąż Anny Krasickiej, Jan próbował wraz z Antonim Kuleszą, synem Pawła, zamknąć przeciągające się i obciążające finansowo procesy. Żona Jana, hrabina Anna Krasicka była przeciwna ugodzie i nawet w przypływie gniewu wrzuciła dokumenty Jana i Antoniego do kominka; na podstawie ocalałych dokumentów nie można było zawrzeć ugody i ustalić stanu faktycznego. Konieczne było zbieranie całej dokumentacji od nowa, co niestety niosło za sobą stratę czasu i środków finansowych. Po śmierci Jana później Antoniego, skorych do ugody, po stronie rodziny Kuleszy została tylko Bolesława córka Antoniego, jedyna w tym czasie spadkobierczyni w Polsce majątku Antoniego Kuleszy, której nie stać było na procesy, pilnowanie spraw majątkowych, zwłaszcza że na utrzymaniu miała dzieci a w 1932r. owdowiała. Krasiccy będąc bogatszym rodem mając pieniądze, silną rodzinę w Warszawie stać ich było na niekończące się proces i "zajazdy". Jak wspomina Maria Jakubiak z domu Szubert, córka Bolesławy, Krasiccy przed sama wojną nie licząc się z nikim, bezprawnie sprzedawali co mogli. Bolesławę zignorowali zupełnie i jej prawa dając jej kilkadziesiąt hektarów lasu serwitutowego, który można było sprzedać ale za specjalnym pozwoleniem, o którego wystaranie się zabrakło już czasu. Nadchodził okres wojny, rzezi i w ostateczności repatriacji. Mimo tych ciągłych sporów, walki o ziemie, z czasem stosunki sąsiedzkie poprawiały się, ale nie na tyle by można to było nazwać przyjaźnią, jednak w potrzebie pomagali sobie nawzajem, by przetrwać w tych ciężki warunkach. W samej wsi Polacy stanowili mniejszość, jak wspomina Maria Jakubiak na około 200 chałup, tylko 5 domów było polskich, reszta ukraińskie. Polacy inaczej budowali domy niż chłopi ukraińscy. Polacy raczej byli porozrzucani od siebie daleko. Ukraińcy tworzyli zabudowę zwartą taką, która od pól i lasów była osłonięta stodołami.

Projekt WYKAZU GOSPODARSTW, stan w około 1939 r.

Wieś
1.	MASTERNAK	IN. +1943, zamordowany w lesie w okolicy wsi Jezioro przez Ukraińców, syn Józef.
2.	KRZYSZTOWIAK	IN., wraz z Masternakiem uprowadzeni przez Ukraińców do lasu koło wsi Jezioro, udało mu się uciec i przeżył.
3.	MURAWSKI	IN., rodzina spokrewniona z Ogrodnikami.
4.	DULIPA	IN. Ukrainiec, sąsiad Brzozowskich, którym przez dwa tygodnie udzielał ostatnich noclegów w swoim domu. W stodole ukrywał małżeństwo polskich nauczycieli INN.
5.	KUŹMA	IN., Ukrainiec. Był parobkiem w majątku Anny Krasickiej w Nowakach w okresie, gdy mieszkała tam sama z córką.
6.	SEMCZUK	Ołena, Ukrainka - mieszkała naprzeciwko Julian Szuberta, wielokrotnie była wspierana czy to żywnością czy pomocą lekarską ze strony Juliana Szuberta; jej syn był później w bandach UPA, ona ostrzegła rodzinę Szubertów w nocy przed planowanym przez banderowców najazdem na wieś (w 1972r., gdy Apolonia Sobolewska z d. Szubert z siostrą Marią odwiedziły Nowaki, Ołena jeszcze żyła i z wielką życzliwością ona jak i pozostała społeczność wsi je przywitały).
7.	SEMCZUK	IN, syn Ołeny, brat Nazara
8.	SEMCZUK	IN, drugi syn Ołeny, brat Nazara
9.	SAŁATA	Józef, żona Maria z d. Bielawska, dzieci: Stanisław 1928, Andrzej 1930 (po wojnie w Anglii), Anna 1931, Irena 1934. Po wojnie w Kanadzie, Anna w Polsce. Brat Józefa - Władysław wymieniony w poz. M1. Rodzina mieszkała pod lasem.
10.	SACHAREK	IN, Ukrainiec.
11.	PIECZOŃCZYK	J. i M (imię Mina?), z księgi adresowej Polski 1929r., str. 1094: właściciele wiatraków, Ukraińcy. Jeden z nich (może Mina) był w 1939 r. sołtysem, przyjazny Polakom, uczył dzieci czytać i pisać. Syn jego (może Andrzej 1918 - s. Miny - red.) wywieziony przez Sowietów na Syberię, żona Ukrainka, wychowana przez polską rodzinę, zamordowana przez Sowietów wraz z inną kobietą w drodze powrotnej z Włodzimierca. Pieczończyk z żoną ostrzegli rodzinę Brzozowskich o grożącym im niebezpieczeństwie ze strony upowców.
12.	LANGIER	Sz. i S. z księgi adresowej jw..: kowal i krawiec. Polacy
13.	POTAP	S. z księgi adresowej jw..: właściciel wiatraka; Ukrainiec. Sąsiad Brzozowskich.
14.	OGRODNIK	IN., dzieci: Leon, Mikołaj, Leokadia, Helena. Rodzina zajmująca 3-4 domy za sadem Krasickich. Zabrani na Sybir. Po wojnie w woj. dolnośląskim.
15.	UŁAS	IN, Ukrainiec ze wsi Nowaki, parobek u Juliana Szuberta, któremu Julian załatwił rentę wojskowa po wojnie 1920r.
16.	JAKOW	IN, Ukrainiec ze wsi Nowaki, parobek u Juliana Szuberta
17.	JÓZMAK	IN.
18.	BRZOZOWSKI	Jakub +1943, żołnierz legionów Piłsudskiego, żona Wiktoria z d. Suchobiecka z Łucka, wdowa po Janie Greinerze +1920 (zm.w Nowakach w czasie wojny polsko-bolszewickiej po tym jak zachorował po gaszeniu pożaru wywołanego przez stacjonujących w ich gospodarstwie Kozaków, ich dzieci wymienione poniżej), dzieci: Janina 1929, Stanisław (wywieziony na roboty do Niemiec, po wojnie w Kanadzie), Włodzimierz. Po ostrzeżeniu przez Pieczończyków o grożącym niebezpieczeństwie ze strony band UPA, rodzina próbowała się schronić na stacji kolejowej we Włodzimiercu, podczas tej ucieczki Jakub został zamordowany w lesie przez Ukraińców. Pozostali zostali wywiezieni na przymusowe roboty do Niemiec. Po dwumiesięcznym pobycie w obozie przejściowym w Schneidemühl (Piła), trafili do majątku rolnego w Hammerstein (Czarne). Po wojnie osiedlili się w Dolaszewie woj.Wielkopolskie. Jakub miał siedmiu braci, którzy mieszkali w okolicy, m.in.: Andrzej (w Janówce), Antoni (w Stachówce), Stanisław (po wojnie w Kanadzie), Józef, Michał +09.1939 (poległ w okolicy rzeki Bug). Jeden z braci był organistą we Włodzimiercu.
	GREINER	- dzieci Jana i Wiktorii: Bolesław (w 1939 r. wywieziony przez Sowietów na roboty do zagłębia donieckiego, żołnierz I Armii WP, osiedlił się w Krakowie) i Maria +1944 (wywieziona przez Niemców na roboty, pracowała w fabryce zbrojeniowej, zginęła prawdopodobnie w czasie nalotów alianckich). V.n.: Greyner, Grejner.
19.	JUSYN	IN.
20.	RUDNICKI	Jan, żona Antonina, dzieci: Edward, Maria, Czesława, Anna (po wojnie: Rudna, dolnośląskie). Wywiezieni na roboty do Niemiec.
21.	PTASZYŃSKI	G. - cieśla..
	PTASZYŃSKI	Paweł, żona IN., syn Adam (poniżej).
	PTASZYŃSKI	Adam, żona Helena z d. Suchobiecka. Po wojnie w Antonówce na Wołyniu.
22.	TANANA	IN. - maszynista PKP zatrudniony w Sarnach, dzieci, w tym Czesław 30.09.1923 (późniejszy pułkownik pilot WP, przypuszczalnie w 1939 r. rodzina mieszkała już w Sarnach)
23.	KUROCZYCKI	IN. - inżynier. Po wojnie osiedlił się w Szczecinie, gdzie prowadził zakład torfowy.
24.	OPANAS	IN., Ukrainiec
25.	TEOFILCZUK	IN., Ukrainiec
26.	KOWALCZUK	IN., Ukrainiec, członek policji ukraińskiej, później w tzw. UPA.
27.	KOWALCZUK	Adam, Ukrainiec zamordowany przez ukraińskich nacjonalistów z powodu powołania do Armii Czerwonej, wskazany przez jednego z Ukraińców, mieszkańca wsi Nowaki podczas ceremonii pożegnalnej organizowanej przez rodzinę powołanego do wojska.
28.	GREJNER	Franciszek 17.06.1909 - s.Albina, matka z d. Itrauz. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r., wzięty do niemieckiej niewoli.
29.	PIECZOŃCZYK	Józef 1913 - s. Macieja. Aresztowany 18.09.1939 r., przebywał w obozie Równe, Lwów. Ucieczka 21.10.1939 r., ponownie aresztowany 22.09.1940 r. Od 2.09.1941. w Armii Andersa.
30.	SIEDACZ	Michał 1906- s. Jana. Aresztowany 17.09.1939 r., W obozach: Kostopol, Krzywy Róg, Siewżełdorłag do 10.03.1942 r.
Majątek
1.	KRASICKA	Anna +1943, wdowa po Janie, córka właściciela majątku Włodzimierzec i części Nowak hr. Krasickiego; córka Janina +1943. Początkowo mieszkali w majątku we Włodzimiercu gdzie urodziła się córka. Niesnaski rodzinne spowodowały ze Jan wyprowadził się do majątku w Nowakach i tam mieszkał do śmierci; Anna po śmierci swoich rodziców była zmuszona sprzedać majątek we Włodzimiercu sąsiadowi Francuzowi Pourbeaux, została eksmitowana z pałacu do małego domku przy parku gdzie zamieszkała z córką i służącą, po śmierci męża Jana przeniosła się do Nowak ze swoją córką, która już była rozwiedziona i nosiła nazwisko Prądzyńska (prawdopodobnie była zesłana w głąb Rosji i wróciła w około 1920r); obie mieszkały tu do śmierci z rąk upa.
	SCHMIDT	Karolina, Niemka, gosposia Anny Krasickiej mieszkała z nią w Nowakach i prawdopodobnie wcześniej we Włodzimiercu
	SAŁATA	Władysław, mężczyzna w sile wieku, pracował i mieszkał w majątku. Po wojnie w Londynie.
	SEMCZUK	Nazar - s. Ołeny z d. Semczuk. Ukrainiec, woźnica u Krasickiej.
2.	CZARNOCKA	IN., współwłaścicielka majątku Nowaki; zgodnie z przekazami rodzinnymi istniało carskie nadanie wspólnego użytkowania majątku we wsi Nowaki: Czarnockiej, Kuleszy i Krasickim, co było powodem trwających ciągle sporów sąsiedzkich
(na gruntach Kuleszów)
3.	SZUBERT	Bolesława 1887-24.05.1980 (Stara Sieniawa-Warszawa) z d. Kulesza - c. Antoniego, wdowa po Julianie 1888-31.12.1932 (*Mankiewicze na Polesiu) - s. Ferdynanda +1906 i Julii z d. Kurczyk. Ferdynand w Mankiewiczach miał warsztat powozowy. W około 1900r. przeniósł się z rodziną do Włodzimierca, gdzie Julian ukończył 4 klasy gimnazjum. Jako najstarszy syn po śmierci ojca zajął się gospodarstwem matki oraz stolarstwem i meblarstwem artystycznym w kol. Janówka. Bolesława po śmierci matki w 1902r. ulokowana w zamożnej rodzinie na wychowanie i wykształcenie, ukończyła 4 klasy gimnazjum, szkołę kroju i szycia w Starej Uszycy w której przebywała do ślubu. W 1912 zostaje wydana wbrew swojej woli za Juliana. Do 1914r. mieszkali w Janówce, gdzie rodzi im się córka Jadwiga 1913-1913 i syn Józef (zob.niżej). Po wybuchu I wojny światowej zostają wraz z bratem Juliana - Franciszkiem jako prusko poddani, zesłani w głąb Rosji do Saratowa nad Wołgą, gdzie ur. się córka Maria 1915. W 1917 wracają do Nowak, gdzie budują dom na wydzielonej im przez teścia Kuleszę działce. Zanim wybudowali się, mieszkali w wynajętym od Jana Krasickiego domku fornalskim, gdzie rodzi się Jan 1917-1941, a w nowym domu Henryk 1920 i Apolonia 1922. Lata 20-te to nauka dzieci w szkole we Włodzimiercu i w Nowakach u Janiny Prądzyńskiej, w latach 30-ych.dalsza nauka w Sarnach, Smydze i Krzemieńcu. Julian był powszechnie szanowaną osobą w Nowakach, ludzie przychodzili do niego jak do stolarza, ale i z prośbą o pomoc medyczną, mimo że był lekarzem samoukiem. Lubił grać na skrzypcach; niestety chorował na gruźlicę i zmarł, wcześniej zamawiając u rodziny sosnową trumnę z zaciosanym wiekiem; pochowany został na cmentarzu we Włodzimiercu. W r.1939 wybuch wojny powoduje odejście braci do wojska, córka Maria wychodzi za Antoniego Jakubiaka i przedostaje się do Warszawy. Bolesława w 1942 r. przenosi się do Włodzimierca do syna Józefa, później do Sarn, skąd w 1944 w ramach akcji repatriacyjnej przyjeżdża w okolice Lublina, a następnie do Warszawy, by tu zostać do śmierci wśród dzieci.
	SZUBERT	Józef 1914-1994 - s. Juliana i Bolesławy z d. Kulesza; żona Anna 1915-1998 z d. Ilnicka, dzieci tu*: Lech 1940-1995 i Janusz 1943. Józef w 1927 r. ukończył szkołę podstawowa w Włodzimiercu (7 km z Nowak do Włodzimierca pokonywał codziennie, później z rodzeństwem, tylko w bardzo trudnych warunkach wynajmowano dzieciom stancje we Włodzimiercu), następne 3 lata pomagał ojcu w warsztacie i gospodarstwie; w 1930 r. po namowach Chamców - właścicieli dużego majątku w Andruhie z uwagi na wielki talent rzeźbiarski, został posłany do Liceum Krzemienieckiego do Smygi, którą ukończył w r.1934. Mając 19 lat wstąpił do wojska jako ochotnik do 6-go Batalionu Pancernego we Lwowie. Po zakończeniu służby ochotniczej wrócił do Nowak. W sierpniu 1939 został powołany do Łucka do 12-go Baonu Pancernego jako kapral rezerwy. Po kampanii wrześniowej wrócił, by okupację sowiecką i niemiecką przeżyć z rodziną w Nowakach, potem we Włodzimiercu i w Sarnach, skąd w maju 1944 zmobilizowany został do tworzonego Wojska Polskiego; zwolniony z wojska w marcu 1947r. osiadł z rodziną w Warszawie, potem w Piastowie pod Warszawą.
Brak więcej informacji. Proszę Państwa o pomoc w uzupełnianiu wykazu. Objaśnienie: rok w barwie niebieskiej - osoba zamordowana przez bandytów ukraińskich.
Osoby zainteresowane miejscowością / udostępniające informacje: FORMULARZ zgłoszenia rodziny i uzupełnienia danych L.p. Informacje 1. Dariusz Butyrowski na podst. relacji Janiny Bęben z d. Brzozowskiej: [styczeń 2005] poz. 18. [listopad 2006] uzup. poz. 18., poz. 9, 14, 19-21. [lipiec-sierpień 2012] poz. 1-2, 24-26, uzup. poz. 11, 13, 14, 18, 20, 21 i losy rodzin żydowskich, WSPOMNIENIA. [czerwiec 2013] poz.. 3. [sierpień 2013] poz. 4. [październik 2014] poz. 27, uzup. poz. 21. [marzec 2021] poz. 28, źr. https://www.straty.pl, poz.29-30, źr. :https://indeksrepresjonowanych.pl/ darek(a)gmx.de 2. Katarzyna Jusyn [styczeń 2005] poz. 19. kjusyn(a)tlen.pl 3. Maciej Szubert [grudzień 2007] poz. 4-17, M1-3. na podst. informacji zebranych i opracowanych przez Apolonię Marczak-Sobolewską z d. Szubert i jej rodzeństwo (z poz. M1) oraz ich ciotecznego kuzyna Ignacego Kuleszy. maciekszubert(a)wp.pl 4. Kacper Kalin (Rudnicki) [czerwiec 2008] poz. 23 (z telefonicznej rozmowy z p. Andrzejem Bułgajewskim ze Szczecina w dn. 22.09.2005 r.) kacper_11417(a)yahoo.com 5. Teresa Michaluk [marzec 2009] uzup. poz. M1 i 9 teresa.michaluk(a)o2.pl 6. Małgorzata Greinert [wrzesień 2014] dot. Jana Greinera z poz. 18. Szukam bliższych informacji o tej rodzinie. Może są spokrewnieni z Greinerami z Mikuliczyna. meggytolki1(a)t-online.de 7. Daniel Salata s. Andrzeja. [kwiecień 2015] uzup. poz. 9. sonnysalata(a)hotmail.com Dwie rodziny żydowskie, kobieta o imieniu Szejna, chłopcy o imieniu Berko, Zelik, Srulik. W 1939r. w jednej z tych rodzin odbyło się wesele. W 1942 r. obie te rodziny z wyjątkiem młodzieńca o imieniu Srulik, który uciekł do partyzantki, zostały zamordowane w lesie przy Suchej Woli koło Włodzimierca wraz z innymi rodzinami żydowskimi przez Niemców przy pełnej pomocy i współpracy policji ukraińskiej z Włodzimierca. Niemiec koordynujący tą akcję został zastrzelony w zasadzce urządzonej na niego przez partyzantów. (od red. - brak nazwisk, dlatego wpis poza wykazem)
Utworzenie strony: styczeń 2005 r., ostatnia edycja: czerwiec 2021 r.