W r. 1910 Stachówka miała 30 domów oraz 90 mieszkańców. Dachy domów w Stachówce były, w zależności od zamożności rodziny, kryte dachówką, blachą lub słomą. W każdym domu mieli piece chlebowe, w których palili drewnem. W Stachówce znajdowała się szkoła podstawowa, w której uczyły się dzieci ze Stachówki, Futoru i Karczemki. Gimnazjum znajdowało się we Włodzimiercu. W sercu Stachówki znajdował się większy staw, który nazywali Jęziorkiem. Miejscowi chętnie latem kąpali się w nim. Od strony Kanonicz tuż nad tym stawem znajdowały się domostwa Rudnickich. Z drugiej strony (od lasu) spokrewnionych z Rudnickimi - Bułgajewskich. Na środku tego jeziora była kępka, na której miejscowi chłopcy lubili siedzieć. Jedynie od strony Rudnickich dojście do tej kępki prowadziło po płytkiej wodzie. Mieszkańcy wiosną wyciągali z piwnic beczki i moczyli je w dużym stawie. Wieczorami młodzi zbierali się u Lebiedziejewskich, gdzie muzykanci z Karczemki grali do potańcówek. Na Stachówce było radio w szkole oraz u kogoś jeszcze. Po śmierci J. Piłsudskiego w dn. 12 maja 1935 r. dzieci zebrały się w szkole, słuchały radia i śpiewały. W Stachówce wiele osób pędziło bimber i niektórzy, głównie mężczyźni, mieli problem z nadużywaniem go. W roku 1939 Stachówka liczyła 72 zagrody (Bronisław Andrzejewski - poz.10, wspomina że Stachówka liczyła około 78 numerów gospodarstw).

WYKAZ GOSPODARSTW, stan w około 1939 r. Domyślnie, jeżeli nie wpisano inaczej, wszyscy urodzeni są w tej miejscowości (zwłaszcza dzieci).

Osoby zainteresowane miejscowością / udostępniające informacje: FORMULARZ zgłoszenia rodziny i uzupełnienia danych
L.p.		Informacje
1.	Kacper Kalin (Rudnicki)	[styczeń 2007] poz. 5, [maj 2008] wspomnienia z wyjazdu, [czerwiec 2008] poz. 2-4, 7-8, 24-31 oraz inf. ogólne, na podst. tel. rozmowy dn.10.08 i 6.11.2004 r. z p.Cezarym Lebiedziejewskim z Detroit, MI. i p. Ludwiką Kubsik z d. Lebiedziejewska, poz. 9, 11-15 i 19-23 na podst. rozm. tel. dn.1.01.2005 r. z p.Zygmuntem Bierutą z Chicago, poz. 16-17 na podst. tel. rozm. dn.26.02.2005 r. z p.Ireną Błasiak (c.Stanisławy Mickiewicz) z Jeżowa Sudeckiego, uzup.poz.23 na podst. tel. rozm. dn. 20.02.2005 r. z p. Marią Polinkiewicz w Toronto; poz. 32, 38, 39 i uzup. poz. 6 i 15 na podst. tel. rozm. ze śp.p.Zofią Smyk z Jeleniej Góry (w poz.5) w dn. 7.04. i 16.10. 2005 r., poz. 33-34. na podst. e-mail'a p.Stanisława Błasiaka z 26.05.2005; poz. 36 na podst. e-mail. ks. Andrzeja Walczuka, proboszcza parafii rz-kat. w Sarnach dn.30.08.2005 r.; poz. 37 na podst. rozm. tel. z p.Andrzejem Bułgajewskim ze Szczecina 22.09.2005 r. [listopad 2008] poz. 41 i uzup. poz. 11, 23 z relacji p. Marii Polinkiewicz w Toronto w dn. 21.10.2008 r. ZDJĘCIA przedwojenne, [marzec 2009] poz. 42-47, uzup. inf. ogól. oraz poz. 33 z relacji tel. p. Marii Polinkiewicz w paźd. i listop. 2008r. [sierpień 2009] poz. 18, 49-51 i uzup. poz. 9, 31, 47 z inf. pierwotnie spisanych na moją prośbę przez p. Irenę Wojciechowską z d. Bułgajewską (poz.31) i edytowane w dn. 6.01.2008 r. we Wrocławiu. [listopad 2009] Fragment opracowania Zygmunta Bukowskiego "Poroda" dotyczący Stachówki, [grudzień 2009] uzup. poz. 6 i 32.	kacper_11417(a)yahoo.com
2.	Mariola Kulikowska	[grudzień 2007] poz. 6.	mariola44kul(a)interia.pl
3.	Artur Andrzejewski	[luty 2008] poz. 1.	artur.jan(a)interia.pl
4.	Witold Rudnicki	s. Eugeniusza. [czerwiec 2008] korekta i uzupełnienie w poz. 2 oraz informacja dot. postawienia krzyża w 1988r	wrudnicki(a)poczta.onet.pl
5.	Anna Grzegorzek	[listopad 2008] poz. 40, [kwiecień 2009] Metryka urodzenia i chrztu Antoniego Rudnickiego,	annagrzegorzek(a)op.pl
6.	Andrzej Tomaszewski	[grudzień 2008] ZDJĘCIA przedwojenne Bułgajewskich	gaz_tom(a)wp.pl
7.	ks. Tadeusz Pirzecki	[maj 2009] poz. 48, uzup. poz. 2 inf. o Stanisławie.	pireta(a)aon.at
8.	Anka Pilecka	[czerwiec 2009] uzup. poz. 40	anka4201(a)wp.pl
9.	Jolanta Sawińska	[sierpień 2010] korekta i uzup. w poz. 6. Informacja pochodzi od mojej mamy Jadwigi Majka (z d. Duszyńskiej), córki Marianny z d. Rudnickiej. [styczeń 2013] Plan pamięciowy Ryszarda Rudnickiego..	jolantamajka(a)wp.pl
10.	Irena Sokołowska	(Andrzejewska). [październik 2011] poz. 10. Informacja mojego taty Bronisława Andrzejewskiego. ZDJĘCIA przedwojenne	sokolowska.irena.or(a)gmail.com
11.	Ireneusz Skotnicki	wnuk Zofii Gutowicz. [lipiec 2012] uzup. poz. 3. i "lipcowe wspomnienia".	skot68(a)o2.pl
12.	Dariusz Butyrowski	[lipiec 2012] poz. 52. na podst. relacji Janiny Bęben z d. Brzozowska. [maj 2016] uzup. listy zamordowanych (imiona Grejnerów, patrz niżej).	darek(a)gmx.de
13.	Jarosław Rafiński	[luty 2013] uzup. poz. 11.	rafi125(a)autograf.pl
14.	Grażyna Jóżwicka	[listopad 2013] uzup. poz. 29.	grania.2209(a)op.pl
15.	Stefania Barbara Batis	[czerwiec 2014] poz. 53. z potwierdzenia Barbary, córki Anny.	stefania.b.batis(a)gmail.com
16.	Julia Kusiak	z d. Bułgajewska. [kwiecień 2016] uzup. poz. 29.	adamkusiak(a)o2.pl
17.	Stefania Bułgajewska-Iwińska	c. Bonifacego. [luty 2017] uzup. poz. 47. ZDJĘCIE oddziału partyzanckiego (nr 24).	iwinskabulgajewskas(a)gmail.com

W okresie poprzedzającym napady, nocami zachodzili do Stachówki to Niemcy, to partyzanci, to bandyci. Stąd trudno było wiedzieć, na kogo szczekają psy lub kto puka do drzwi. W czerwcu 1943 r. wszyscy opuścili Stachówkę w tym samym czasie, najpierw ruszając na Sunie, Perespę i Paroślę. Każdy jechał najpierw tam, gdzie miał krewnych lub znajomych. Następnie do Antonówki na pociąg. Dla wielu z nich to przemieszczanie się w okolicy zajęło parę tygodni.
Część z nich, włącznie z Panem Cezarym Lebiedziejewskim, dotarło do miejscowości Neumart w Niemczech.

Wielu uciekinierów z różnych stron Wołynia (włącznie z tymi ze Stachówki, Włodzimierca i Porody) przebywało w 1944r. w Równem, w miejscu gdzie znajdowała się wiosną 1944 r. roszarnia lnu oraz cegielnia. (na podstawie rozmowy telefonicznej w dniu 1 stycznia 2005 r. Kacpra Kalina z Panem Zygmuntem Bierutą z Chicago -urodzonego i wychowanego w Stachówce).

W czasie napadu nacjonalistów ukraińskich na Stachówkę w maju 1943r., na polu uprawnym państwa Bierutów - mieszkańców Stachówki, zostały zamordowane 22 osoby, w tym: Jan Andrzejewski, Albina Bułgajewska, Bronisław Bułgajewski, Stanisław Bułgajewski, Władysław Grejner z Mostów, Franciszek Grejner z Mostów, Jan Wiktorowicz z futoru, Zygmunt Wilczyński - z innej miejscowości. Wśród ofiar napadu było też kilkoro dzieci, które przestraszone hukiem strzałów wybiegły ze schronu.

- - -

Ludzie opuszczali Stachówkę w czerwcu 1943 r. na osobnych furmankach, kto miał konie, a kto nie, to zabierał się z kim mógł. Furmanki jechały za czołgiem niemieckich wojsk, który je eskortował, a mężczyźni uzbrojeni byli w karabiny. Ze Stachówki udali się najpierw przez Dubówkę. Rudniccy Aleksander i Cylian wraz z ich rodzinami oraz innymi Stachówkowiczami udali się do nieopodal położonej kolonii Sunia. Tam Aleksander i Danusia Rudnicka (córka Cyliana) zatrzymali się w szkole, a siostra Danusi, Zosia zatrzymała się w sąsiednim domu, u ludzi, u których przedtem zajmowała się dziećmi. Z Suni, niektórzy przedostali się do bezpośrednio do Antonówki (i stamtąd pierwszym transportem do Niemiec), a Rudnicki Aleksander wraz ze swoją rodziną najpierw pieszo dotarli do Choromców (blisko Porody,z której pochodziła Ewa, żona Aleksandra). Gdy Zofia Rudnicka dotarła do Choromców, rozpoznała tam krowę Aleksandra Rudnickiego, który zatrzymał się tam w pierwszym domu od lasu. Dom ten został porzucony w ucieczce przez miejscowego szewca. W Choromcach były schrony i barykady. Po 23:00 nagle wszystkie domu stanęły w płomieniach. Mężczyźni uzbrojeni przez Niemców przebywali na barykadach, a kobiety i dzieci w schronach. Rano bandyci uciekli, a Niemcy przyjechali tego wieczoru i zabrali ich samochodami do Włodzimierca. Zabierając z Porody kulejącego i znacznie podeszłego wiekiem Bolesława Kozłowskiego, teścia Aleksandra Rudnickiego udali się następnie do Włodzimierca. Zofia Rudnicka dotarła do Włodzimierca osobno, z Baradziejami, przez las. We Włodzimiercu zatrzymali się na około trzy tygodnie. Stąd za drugim razem udało im się zabrać na transport niemieckimi ciężarówkami i dotrzeć do Rafałówki, skąd pociągiem zostali przewiezieni, najpierw do Saren, a potem do Równego. Ci spośród nich, którzy byli w odpowiednim wieku i zdrowiu zakwalifikowali się na wyjazd z Równego do Niemiec. Aleksander Rudnicki wraz z jego rodziną oraz teściem zostali w Równem. Zosia i Danusia Rudnickie wraz z innymi około miesiąc podróżowały pociągiem (długie postoje po drodze oraz parę przesiadek) i pod koniec sierpnia 1943 r. dotarły do Niemiec, gdzie na dwa lata osiedliły się na wiosce Frankendorf, blisko Reisendstadt. (Na podstawie piątej telefonicznej rozmowy w dn. 3 maja 2005 r. ze śp. Zofią Smyk z Jeleniej Góry (córką Cyliana i Onyszki Rudnickich - Kacper Kalin)

UWAGI: “Książka zatytułowana “Miejscowości Guberni Wołyńskiej” wydanej w r. 1910, na stronie 380 podaje informacje potwierdzające położenie Stachówki jako wsi w powiecie łuckim, gminie włodzimierskiej.
Do sprawdzenia są też “Łuckie Księgi Grodzkie” oraz “Włodzimierskie Księgi Grodzkie”. Najstarsze w nich zapisy sięgają roku 1560.
APEL: Prosimy tych odwiedzających stronę o Stachówce, którzy mogą sięgnąć do powyższych źródeł, by się tu z nami podzielili dodatkowymi ustaleniami na ich podstawie, gdy chodzi o najwcześniejszą historię Stachówki (data i okoliczności jej powstania), jej pierwszych mieszkańców, jak również co do gminy Włodzimierzec. Dziękujemy.”

WSPOMNIENIA Z WYJAZDU DO STACHÓWKI

Żywiłem takie marzenie i w sierpniu 2004 r. dane mi było odwiedzić to miejsce. Była to dla mnie wiele znacząca wizyta. Chodzenie po tym gruncie, po którym chodziła moja mama Stanisława Rudnicka, jej rodzeństwo oraz ich rodzice Ewa i Aleksander Rudniccy, ich inni krewni, sąsiedzi oraz inni współwioskowicze. Patrzenie na niebo z tamtego miejsca, z którego w tamtych dniach oni być może widzieli podobny wyraz nieboskłonu w końcówce lata. Spacerowałem po lesie, na skraju którego było miejsce Stachówki i jej ludzi. Upajałem się rozległym widokom lekko pagórkowatych okolic, których linia prawdopodobnie uległa częściowej zmianie na skutek karczowania fragmentów drzewostanu i porośli, częściowej późniejszej melioracji terenu oraz uprawy okolicznych pól i pastwisk przez kołchoz, którego siedziba znajdowała się po drugiej stronie najbliższej wioski Kanonicze (a który, o ile mi wiadomo obecnie przekształcił się w rodzaj rolniczego kolektywu należącego do okolicznej ludności).

Stosunkowo dokładne położenie Stachówki można dziś rozpoznać po, od wschodniej strony niezmienionej linii najbliższego, dużego lasu, brukowanej drogi, z Kanonicz do Osowy i Jeziora (choć linia tej drogi została po wojnie przesunięta bliżej Stachówki), a także, albo przede wszystkim dzięki zachowanemu większemu stawowi, który znajdował się w sercu naszej wioski (dawniej był też drugi mniejszy staw). Staw ten, choć dziś nieomal dookoła porośnięty gęsto krzewami częściowo zachował swój charakter i kształt, a częściowo fragmenty jego nadbrzeża może zostały przysypane w trakcie zaorywania terenu byłej Stachówki prawdopodobnie na przełomie lat pięćdziesiątych pod okoliczny kołchoz. Dwa inne elementy pomagają trafić na trop dawnych Stachówkowiczów. Wokół, ale zwłaszcza z dwóch stron (w tym od strony Kanonicz) zachowały się oczywiście zdziczałe już dziś drzewka owocowe z sadów Rudnickich. Jabłonie, grusze. Niewiele ich, ale nawet po ich wzajemnym rozmieszczeniu można rozpoznać, że kiedyś mogły razem stanowić uprawiany sad owocowy. Jedno jabłko przywiozłem i położyłem na grobie mojego dziadka Aleksandra Rudnickiego w Kiełczowie, koło Wrocławia.

Od strony lasu, i tuż blisko tej strony nabrzeża stawu można znaleźć (przynajmniej wtedy nadal stojący) drewniany, zrochociały już krzyż, który bodajże w latach osiemdziesiątych ktoś z Baradziejów tam ustawił na pamiątkę ponad dwudziestu ofiar mordu w maju 1943 r. na ludności Stachówki przez ekstremistycznych nacjonalistów ukraińskich. (dop. Witolda Rudnickiego: W 1988r. Eugeniusz, Bolesław Rudniccy i przyrodni bracia: Kazimierz (z synem Zbigniewem) i Wincenty odwiedzili swoją rodzinną Stachówkę i postawili krzyż ku pamięci [pomordowanych]. Byli eskortowani przez ukraińskiego milicjanta i oficera KGB, przed ewentualnym złowrogim nastawieniem mieszkańców okolicy. Na szczęście było to zbyteczne.) Jedno ze zdjęć z tej wizyty zrobiłem sobie przy tym krzyżu razem z życzliwym przewodnikiem i moim rówieśnikiem z Kanoniczny Jurijem Szydłowskim (w części Polakiem i w części Ukraińcem). Spotkałem go nieomal przypadkiem, gdy zauważył mnie błądzącego po okolicy w poszukiwaniu Stachówki. Sam do mnie podszedł i pomógł mi ją zlokalizować, a potem jego ojciec (lub dziadek?) dołączył, obszedł ze mną teren, i wskazał, gdzie na nim znajdowały się domostwa poszczególnych rodzin, których wiele nazwisk nadal pamiętał. Moment, gdy obydwaj stanęliśmy do zdjęcia przy tym krzyżu wydał mi się szczególnie znaczący i wzruszający. Oto bowiem reprezentując znacznie młodsze pokolenie staliśmy tam w przyjaźni i wzajemnej życzliwości. Choć przyznaję, iż zarówno nadal żyjący Stachówkowicze, do których udało mi się dotrzeć, jak i starsi mieszkańcy Kanonicz, z którymi wtedy rozmawiałem potwierdzali o historii spokojnego, a nawet niejednokrotnie wzajemnie pomocnego sąsiedzkiego życia za tamtych czasów. Przypomina mi to o potrzebie uczciwego odróżnienia większości okolicznej ukraińskiej ludności od skrajnych i okrutnych band, które na tych terenach wiosną 1943 r. wymordowali tylu nie-Ukraińców (głównie, ale nie tylko Żydów i Polaków).

Wszystkim zainteresowanym polecam tę wizytę oraz zapraszam do wspólnego katalogowania informacji o naszej Stachówce i jej ludziach, zdjęć, dokumentów i zachowanych przedmiotów.
Pozdrawiam serdecznie, Kacper Kalin (Rudnicki)

- - -

Pani Ludwika Kubsik (z domu Lebiedziejewska) zwróciła uwagę, iż w tamtych czasach pomiędzy Stachówką i Kanoniczami również znajdował się las (w rozmowie telefonicznej z Kacprem Kalinem).

- - -

Byłem w Stachówce z Łukaszem Kwolik (syn Marii - młodsza siostra Barbary z d. Gutowicz z poz. 3) w lipcu 2012 r. Babcia nam opowiadała, że po obu stronach drogi były wierzby i tak jest. Po jednej stronie całe pole w słoneczniku, a po drugiej żyto i tak jest. Czas tam się zatrzymał i tam gdzie jest wioska Kanonicze, domy, droga itp - tak jak przed wojną. Jedynie prąd jest podciągnięty do domostw. Byliśmy sami bez wycieczki. Gdy powiedzieliśmy, że jesteśmy z Polski i że rodzina pochodzi że Stachówki, byli dla nas bardzo mili i gościnni. Częstowali czym mieli, mlekiem, słoniną i jakimś rosołem ze skwarkami. Pojechaliśmy z nimi do Stachówki, bo sami byśmy nie trafili. Droga została i to wszystko. Pola pola i lasy. W koło gdzie była Stachówka zasiany jest owies, w środku jest łąka, rosną drzewa i chaszcze. Po lewej stronie jest krzyż gdzieś w środku trawy. Nie ma mogiły, po prostu trawa i jeden mały znicz już dawno wypalony. Krzyż jest stary, popękany i nie ma na nim nic, żadnego nazwiska zamordowanego (bezimienny). Dalej jest lub był staw, gdzie chodzono się kąpać. Wyschnięty, chaszcze i trawa rośnie. Zostały dwie jabłonie tam gdzie moja rodzina (Lebiedziejewskich) miała sad. Niestety, to wszystko co pozostało po Stachówce. I jeszcze to, że wszędzie są dziury pokopane jakby leje po bombach. Pytam się Ukraińca, co to jest, a on mówi: szukają złota i skarbów. To jest chore, przecież wioska była biedna, a oni dalej ich niepokoją. Tak zakończyła się nasza podróż tam gdzie są nasze korzenie, naszej kochanej rodziny i tam gdzie zamordowano tylu Polaków. Pamięć musi w nas pozostać nie tylko dla starych ludzi, ale dla młodego pokolenia. Ja i Łukasz nigdy nie zapomnimy o tym co stało się w Stachówce na Wołyniu. Nasze dzieci tak samo będą pamiętać jak my. Pamięć ich musi pozostać nie tylko w sercach, ale tak samo w czynach. Na drugi rok znowu pojedziemy i odwiedzimy to co zostało po Kolonii Stachówka. I jeszcze jedno - nie ma co się bać, ludzie (Ukraińcy) naprawdę są pokojowo nastawieni do Polaków. Byliśmy sami i nikt do nas nie miał jakiś pretensji. Wręcz przeciwnie, my mówiliśmy, że wyście nas mordowali.

Ireneusz Skotnicki.

Data powstania strony: styczeń 2007 r., ostatnia edycja: grudzień 2017 r.

inne strony O KRESACH

ros. (Memorial): Стаховка