WERSJĘ ELEKTRONICZNĄ OPRACOWAŁ TADEUSZ BROŻBAR i ANDRZEJ MIELCAREK

OKOLICE ŁUCKA, ŻYDYCZYN, TORCZYN, TARGOWICA

Łuck leży na pograniczu piasczystego Polesia od północy i urodzajnego Wołynia ku południowi. Pasmo najwyższych wzgórz w okolicy ciągnie się ku zachodowi, a leży wśród nich wioska Zaborol. Poziom Styru pod Łuckiem wynosi 177 m. p. n. m. najwyższe wzgórza w okolicy dochodzą do 240 m. (koło Bajewa) i 244 m. (koło Worotniowa). W stronie północnej duże lasy, wśród których leży stacja Kiwerce.

W czasie wojny europejskiej wsławiły się okolice Łucka kilku bitwami, z których najgłówniejszą była bitwa z 4 czerwca 1916 r. na terenie między Łuckiem a Ołyką, w czasie której udało się Rosjanom przełamać front austryjacki (ofenzywa Brusiłowa).

Okolice Łucka, w szczególności dawne księstwa łuckie i peremylskie, t. j. całe dorzecze górnego Styru, od granicy ziemi Bełzkiej po Łuck, jest to okolica gniazd rodowych szlacheckich, w odróżnieniu od reszty Wołynia pozbawiona naogół latyfundiów magnackich. Takich gniazd szlacheckich było tu około 50, między innymi Bakowieckich, Bukojemskich, Dorohostaskich, Chreptowiczów, Boraków, Chołoniewskich, Krasieńskich, Prusiłowskich, Rzyszczewskich, Rohozińskich, Swiszczowskich, Żurawnickich. Znaczna część tych gniazd leży w promieniu starożytnego zamku Peresopnicy, co świadczy, że rodziny te pochodzą z bardzo dawnych czasów.

Za Styrem naprzeciw Łucka 4 km. na południe od miasta leży Hnidawa, kolonja czeska. Dalej na południe Holeszów z pałacem, parkiem i gorzelnią. Między Hnidawą a Holeszowem Boratyn-dobrze, zagospodarowana kolonja czeska nad Styrem, powstała na gruntach, rozparcelowanych przez hr. Miączyńskich. Kolonją czeską katolicką jest też położone 4 km. na wschód Teremno. Są to dawne dobra książąt łuckich, później władyków łuckich, w XIX a. Lipskich, którzy je rozparcelowali między Czechów.

7 km. na północ Żydyczyn, miejscowość ładnie położona na prawym brzegu Styru, której nazwa ma pochodzić jakoby od zamieszkałego przez żydów przedmieścia Łucka, który niegdyś aż dotąd się rozciągał. Już w XIII w. istniał tu monaster ruski pod wezwaniem św. Mikołaja, zamieniony później na opactwo Bazyljanów, które w czasie unji było siedzibą biskupów. Przez czas pewien przebywali w klasztorze Trapiści. Klasztor uposażony 10 wsiami był najbogatszym na Wołyniu. Klasztor Bazyljanów uległ kasacie w r. 1832, cerkiew zamieniono na prawosławną, klasztor oddano mnichom prawosławnym. Po Bazyljanach pozostała cerkiew z. r. 1726, po biskupach barokowy pałac z r. 1723, który obecnie mieści ochronkę.

7 km. na zachód od Łucka, w pięknem położeniu wśród zalesionych wzgórz, leży Zaborol, niegdyś własność Stefana Czarneckiego, który posiadał tu pałacyk renesansowy. Przerobiony w końcu XVIII w. wraz z kaplicą w stylu klasycznym przez Henryka Itara, w pierwszej połowie XIX w. uległ dalszej przebudowie w duchu pseudogotyckm. Obecnie odnowiony pałacyk należy do Szlemera. W r. 1707 tutaj, oraz w Omelaniku, mieszkał Piotr Wielki. Niegdyś miała się tu mieścić loża masońska. Koło pałacu resztki parku angielskiego założonego przez Miklera.

Między Zaborolem a Łuckiem Omelanik, dawne dobra Olizarów. Na środku wsi na wzgórzu stare lipy -na jednej z nich miał Piotr Wielki wyryć swój monogram.

23 km. na zachód z Łucka leży miasteczko Torczyn, o 4.500 m. (80% żydów) z cerkwią, 4 synagogami, i kościołem drewnianym z r. 1778. Kilka gospód, restauracja Preislera (czeska). Jest to stara osada, która istniała już w XI w., była własnością biskupów łuckich, centrem ich dóbr, gdzie posiadali zamek, który był ich ulubioną rezydencją. Zniszczał on bez śladu. Po kasacie ich dóbr w końcu XVIII w. przez rząd rosyjski, przeszły dobra na Karszów, później na hr. Tarnowskich. Tutejsza włość biskupia obejmowała 250 ha. z jednem miasteczkiem i 14 wsiami.

Torczyn leży w okolicy pagórkowatej i lesistej, wśród licznych kolonji niemieckich i czeskich. Najwyższe wzgórza leżą na południe od miasta koło kolonji Aleksandrówki (276 m. n. p. m.) oraz 12 km. na zachód koło kolonji Dmitrówki (281 m. p. n. m.). W okolicy Torczyna leżą Okorsk Wielki ze starym dworem szlacheckim (własność Rychlińskich), ładnym parkiem i drewnianą kaplicą katolicką i Szepiel dobra Podhorodeńskich, z ładnym pięknym, starym pałacykiem, kaplicą przy dworze i cerkwią. W okolicy większość dworów zniszczona w czasie wojny.

18 km. na południowy wschód z Łucka, wśród zalesionych pagórków przerżniętych licznymi jarami, leży miasteczko Ostrożec o 1500 m. gniazdowe dobra Hołowniów-Ostrożeckich. W XVIII wieku przeszły dobra na Olizarów, później Ledóchowskich. Cerkiew drewniana z r. 1752, kaplica z r. 1819, oraz kaplica katolicka.

15 km. na południowy wschód Łucka leżą na prawym brzegu Styru Jałowicze. Kościół barokowy podominikański, fundowany w r. 1669 przez Samuela Dołpat- Osaykowskiego, sędziego ziemskiego łuckiego, po kasacie klasztoru zamieniony na parafialny. Jełowicze razem z graniczącą włością Bożeńcem należały w XIV i XV wieku do rodziny Jełowickich, która od tych posiadłości przyjęła w XIV w. nazwisko Bożeńców Jełowickich.

W wieku XV i XVI według tradycji znajdował się tu zamek obronny - pozostałe po nim części zostały w XVII w. przerobione na klasztor O. O. Dominikanów - resztki murów klasztornych stanowi obecne probostwo.

3 km. na wschód Jarosławice, w drugiej połowie XII wieku ulubiona rezydencja letnia ks. Jarosława Izasławowicza. W XVI wieku dobra należały do Bohuszów. później Działyńskich, Puzynów, Bakowskich, Malińskich, wreszcie Kołmakowych. W r. 1706 we dworze tutejszym kwaterowal Karol XII, a w niedalekiej Targowicy Stanisław Leszczyński.

15 km. na południe od Jałowicz leży na prawym brzegu Styru przy ujściu Ikwy Targowica, żydowskie miasteczko o 700 m., dawne dobra Masalskich i Koreckich, w r. 1650 Leszczyńskich, w r. 1666 Bieniewskich, później Rzewuskich i Strojnowskich. Włość targowicka na obszarze 58 km.² obejmowała jedno miasteczko i 7 wsi. Niegdyś był tu klasztor Dominikanów, których kościół po kasacie zamieniono na parafjalny. Rosjanie w końcu XIX wieku zamknęli tutejszą parafję, obecnie restytuowaną. Prócz kościoła jest też cerkiew i synagoga.

Między Targowicą, a Jałowiczami leży Burzemiec, wieś nad Styrem, z murowaną cerkwią z r. 1793, niegdyś unicką, fundacji archimandryty żydyczyńskiego Florjana Korsaka.

wstecz     do góry      dalej

(c) 2003 A. Mielcarek, T. Brożbar