WERSJĘ ELEKTRONICZNĄ OPRACOWAŁ ANDRZEJ MIELCAREK, MATERIAŁY DOSTARCZYŁ TADEUSZ BROŻBAR

RÓWNE - SARNY - DĄBROWICA

Linja ta biegnie ku północy z Równego, przecinając wschodnią część Polesia Wołyńskiego. Stacje:

Rzeszuck (11 km.) 2 km. na wschód Kustyń, wieś niegdyś kniaziów Nieświckich od XVI wieku Ostrogskich, później Kierdejów, z których wywodzą się Olizarowie, w XVIII wieku Steckich, w XIX wieku Radziwiłłów i Siemiątkowskich.

Po Steckich pozostał pałac, który posiadał w salach piękną ornamentykę z doby Stanisława Augusta, przypominającą Łazienki. W końcu XIX w. zamek stał już pustką, gdyż dziedzice rezydowali w Iwańczycach. W czasie wojny wnętrze zostało obrabowane. Pięknie przedstawia się barokowy kościół (niegdyś Bernardynów), ozdobiony dwiema wieżami, który stoi na wzgórzu nad wsią. Obok klasztor dwupiętrowy. Fundował go w roku 1732 kasztelan Stecki i jego żona z Kossakowskich, poświęcono go w r. 1760. Cudowne obrazy M. B. Sokalskiej i św. Antoniego ściągały tu niegdyś rzesze ludu na odpusty. Po kasacie w r. 1833 zamieniono go na cerkiew prawosławną, obecnie został znów oddany katolikom. Sąsiednie wzgórza nazywają Kalwarją, były tu Stacje Męki Pańskiej. Obecnie znajduje się tu cmentarz. Cerkiew drewniana z r. 1700. W okolicy liczne kolonje niemieckie.

Za Rzeszuckiem przekracza pociąg rzekę Horyń i wkracza na Polesie Wołyńskie. Jedziemy przez okolicę piasczystą wśród pięknych lasów mieszanych, ze znaczną ilością okazałych dębów.

W sąsiedztwie tych lasów leży przystanek Wołoszki (18 km.) niesłusznie nazwany od wioski oddalonej od niego 6 km. podczas gdy tuż w sąsiedztwie przystanku leży miasteczko Aleksandrja. Liczy ono 2.000 mieszkańców. Leży nad Horyniem wśród piasków, lasów i torfowisk. Dobra tutejsze w XVII wieku należały do Zamoyskich, w XVIII w. przeszły na Lubomiskich do których dotychczas należą. Dwór w dużym parku. Kościół z r. 1862 fundacji Lubomirskich. Cerkiew murowana z r. 1842 fundacji ks. Fryderyka Lubomirskiego. Synagoga. W dobrach ks. Lubomirskich urządzono na wielką skalę eksploatację torfów.

10 km. na wschód z Aleksandrji leżał niegdyś nad Horyniem duży rosyjski obóz wojskowy "Szubków". Na jego miejscu powstała po wojnie kolonja osadników wojskowych zwana Osadą Krechowiecką.

13 km. na północ od Aleksandrji leży Berestowiec (p. niżej). Piaszczysta i częściowo moczarowata droga prowadzi przez piękne lasy mieszane.

Lubomirsk (21 km.) wieś wśród lasów.

W kierunku północno-zachodnim prowadzi kolejka wąskotorowa (13 km.) do Berestowca. Obecnie niewielka wioska, był Berestowiec już w XI wieku stolicą księstwa i grodem udzielnym, później wszedł w skład dóbr Stepańskich, w XIX wieku należał do Znamierowskich, obecnie należy do Madeyskich.

Berestowiec znanym jest w całej Polsce dzięki kamieniołomom bazaltu. Tutejsza soczewka bazaltu zajmuje około 40 km.² powierzchni i sięga od Berestowca po Janową Dolinę. Bazalt jest kamieniem wulkanicznego pochodzenia, dawną lawą, skrystalizowaną w kilkanaście metrów wysokich wielobocznych słupach przytykających do siebie w pozycji pionowej. Ich szczyty znajdują się około 1. m. pod powierzchnią ziemi, a tu i ówdzie wystają nawet nad powierzchnię. Kamień ten, zupełnie czarny bezpośrednio po rozbiciu go, staje się szarym pod wpływem powietrza. Jest bardzo twardym i jako taki pierwszorzędnym materjałem na bruki i chodniki. Głównym jego produktem jest kostka bazaltowa, używana w ostatnich latach do brukowania ulic (między innymi w Warszawie i Łodzi), którą obrabia się ręcznie. Produktem ubocznym jest szuter, używany dla budowy szos w całej Polsce. Część bazaltu zużywa się też na wyrób pomników. Bazalt jest kamieniem topliwym, w szczególności topi się przy temperaturze 800^o C.

Pola kryjące tomy bazaltu należą częściowo do miejscowych chłopów, a częściowo do obszaru dworskiego Madeyskiego. Już za czasów rosyjskich prowadzono tu eksploatację bazaltu na niewielką skalę, przyczem było tu zajętych około 100 osób. Na większą skalę zaczęła się ta eksploatacja dopiero po wojnie, gdy "Towarzystwo Eksploatacji Kamieniołomów" z Krakowa wydzierżawiło tereny bazaltowe należące do Madeyskich i przystąpiło do intenzywnej pracy, opartej o znaczne kapitały.

W r. 1927 było tu zajętych 400 robotników, którzy produkowali miesięcznie około 10.000 tonn bazaltowych kostek i szutru, a wartość roczna tej produkcji wynosiła 1.400.000 złotych.

Zwiedzanie kamieniołomów i pracy przy obrabianiu bazaltu jest możliwe każdego czasu za pozwoleniem zarządu. Wycieczki zbiorowe, w szczególności wycieczki szkolne, które chciały by tu przybyć dla zwiedzenia kamieniołomów, winny uprzednio listownie zawiadomić o tem zarząd kamieniołomów, podając pociąg, którym przybędą do Lubomirska, a to w tym celu, aby dodano wóz do pociągu kolejki wązkotorowej, kursującej do Berestowca i dostosowano odpowiednio jego rozkład jazdy. Listy należy adresować Zarząd Kamieniołomów w Berestowcu, o. p. Kostopol.

Wśród lasów na północ od Berestowca na prawym brzegu Horynia występują jeszcze większe pokłady bazaltu przy północnym końcu soczewki bazaltowej w rewirze leśnym Janowa Dolina (p. niżej).

W okolicy Berestowca liczne kolonje niemieckie.

W dalszym ciągu biegnie pociąg przez poleskie bagna i lasy. Leży wśród nich Kostopol (34 km.) miasto powiatowe o 1600 mieszkańcach założone w r. 1792 przez kuchmistrza koronnego Leonarda Worcela. Od r. 1922 jest Kostopol miastem powiatowem dla północnej części dawnego powiatu rówieńskiego. Wśród miast wołyńskich należy on do najczystszych, a w ostatnich latach powstało dużo nowych dworków w zakopiańskim stylu. Mieszka tu pewna ilość Niemców ewangelików, którzy tu mają kościół ewangelicki. Duża huta szklanna, oraz fabryka wyrobów dychtowych (forniernia). Niegdyś dobywano tu rudę poddarniową, ale obecnie przemysł żelazny w okolicy upadł.

W okolicy (10 km. na zachód) Lubasza Wielka, gdzie już w XVIII wieku była słynna huta żelaza, przekształcona w XIX wieku na fabrykę wyrobów żelaznych. Jest to dawna własność Ostrogskich, później Czartoryskich, którzy rozwinęli tutejszy przemysł żelazny. Obok Podłużne, niegdyś centrum klucza Radziwiłłów, sprzedanego w XIX wieku wraz z kluczem klewańskim przez księżnę z Radziwiłłów Czartoryską rządowi rosyjskiemu. W kościele empirowym fundacji ks. Michała Radziwiłła z pocz. XIX wieku, groby Radziwiłłów tutejszej linji.

18 km. na zachód od Kostopola leży Janowa Dolina, rewir rządowy leśny z ładnym lasem mieszanym, położony na prawym brzegu Horynia, na przeciw wsi Złaźno. Znajdują się tutaj duże pokłady bazaltu stanowiące jedną całość z pokładami bazaltowymi w Berestowcu. Z powodu braku dróg pokłady te należące do rządu nie były do niedawna eksploatowane. Eksploatacja rozpoczęła się dopiero po budowie normalnotorowej kolei lokalnej z Kostopola w r. 1929.

Cały teren w pobliżu Horynia obejmuje zgórą 100 ha i jest lakolitem. W 1925 r. z polecenia M.R.P. przystąpiono do szczegółowych zdjęć - stwierdzono pokłady bazaltu i w październiku 1928 roku poczęto eksploatować bazalt. Kierownictwo spoczywa w rękach Pana Inż. Leonarda Szutkowskiego pod którego też kierunkiem odbyły się pierwsze odkrywki pokładów.

Eksploatowany bazalt z Janowej Doliny jest drobnoziarnisty, posiada regularną łupliwość, złoża odkryte posiadają graniastosłupy prostopadłe do poziomu. Przeciętna wysokość słupów do ponad 18 mtr. średnica od 85 do 100 cm.

Przewidziana eksploatacja na rok 1930/31 do 150000 tonn i zatrudnia w obecnym czasie 1000 robotników. Dzienna eksploatacja wynosi do 700 tonn.

Materjałów dostarcza kierownictwo Kamieniołomów przeważnie Województwom Wschodnim, zaspakaja też potrzeby Górn. Śląska, jak również i woj. Pomorskiego.

Materjały bazaltowe używane są do budowy dróg w postaci kostki, półbruczku i t.p. rodzai.

Mokwin (46 km.) stacja nieodpowiednio nazwana wobec odległości 25 km od wsi tej nazwy. 6 km na południowy wschód leży wieś Pieczałówka, niegdyś centrum dużych dóbr Radziwiłłów. W ich skład wchodziły ogromne lasy, które służyły za miejsce łowów Radziwiłłowskich. W końcu XIX wieku dobra nabył Rosjanin Mikołaj Rybczyński, który urządził tu wzorową gospodarkę rolną i zbudował pałac, w którym przechowywano też dawne archiwum Radziwiłłów.

20 km. na wschód od stacji leży miasteczko Berezno o 2000 mieszkańców położone nad Słuczą, siedzibą sądu pokoju dla północnej części powiatu kostopolskiego. Ludność w połowie żydowska i prawosławna. Hotele Gonika przy ul. Komisarskiej nr 1 i nr 42 oraz przy ul. Sokolnej 19. Restauracja przy ul. Komisarskiej nr 5 i ul. Bema 1. W XVI wieku Berezno należało do kniaziów Hołowniów-Ostrożeckich, później Daniłowiczów, w XIX w. Korzeniowskich, w końcu Michała Małyńskiego. Niegdyś było obronne, a z tych czasów pozostały dwie renesansowe bramy miejskie z XVI w. z nich jedna ze strony zachodniej, druga południowej miasta. Cerkiew z r. 1845 fundacji Korzeniowskich. Kościół empirowy z lat 1813-1z fundacji Michała Korzeniowskiego. Synagoga. Okazały pałac Małyńskich wystawiony w końcu XIX w. dla słynnej piękności, Cleo de Merode, która miała wówczas zostać żoną właściciela, l km. na północ nad Słuczą Sielec, dobra Małyńskich, z cerkwią drewnianą z r. 1849, fundacji Michała Korzeniowskiego.

6 km na południe z Berezna, a 25 km. na wschód od stacji tej nazwy leży nad Słuczą wieś Mokwin, o 1700 mieszkańcach. W okolicy dość żyznej i z tego powodu bezleśnej, co się rzadko zdarza na Polesiu. Dobra Walewskich z ich dworem. Cerkiew murowana z r. 1848, fundacji Trzebuchowskiego. Kaplica katolicka fundacji Lubomirskich z r. 1750. Fabryka papieru.

Na południe od Mokwina leżą nad Słuczą Chołopy, niegdyś dobra Zbaraskich i Czartoryskich, od końca XVI w. Siemaszków, póżniej Daniłowiczów, w XIX w. Jackowskich. Dwór z parkiem nad Słuczą. Cerkiew drewniana z r. 1788.

Małyńsk (60 km.), stacja w pustkowiu wśród lasów. 8 km. na zachód Kazimierka, miasteczko o 1000 mieszkańców bez pól uprawnych, otoczone lasami. Założył je w połowie XVII w. ks. Albrecht Radziwiłł. Kościół barokowy z r. 1670. posiada cudowny obraz M. Boskiej, który jest kopją obrazu w Ołyce, przywiezionego przez Radziwiłłów z Palestyny, robioną przez Antoniego Samołowca z Łucka. Kościół ten rozszerzono w roku 1770, a w końcy XIX w. odnowiono go i pomalowano. Jako miejsce odpustowe cieszyła się Kazimierka niegdyś taką sławą, że na odpusty ściągała tu polska ludność z całej Ukrainy i Wołynia.  Największe odpusty, na które przybywa do 20.000 pielgrzymów odbywają się 15 sierpnia i 8 września. Na odpustach bywają również prawosławni, chociaż za rosyjskich czasów zwalczało to duchowieństwo prawosławne i policja.

20 km. na zachód nad Horyniem leży Stepań, miasteczko o 3000 mieszkańców, (w połowie żydów), wsławione zwycięstwem odniesionym nad Szwedami przez Czarnieckiego, jeszcze jako pułkownika. Hotelu ani gospody w Stepaniu niema, restauracje Grabka, Cywja, Hryńtuka, jadłodalnia Gleicha. W XII i pocz. XIII w. był Stepań, jako jeden z najstarszych ruskich grodów w tych stronach, stolicą książąt dzielnicowych na Stepaniu, lecz w r. 1240 uległ zniszczeniu przez Tatarów. W końcu XV w. należał do ks. Holszańskich a w pocz. XVI w. z ręką ks. Anny Holszańskiej przeszedł na ks. Konstantego Iwanowicza Ostrogskiego, a następnie wszedł w skład ordynacji ostrogskiej. Włość stepańska obejmowała znaczne obszary nad dolnym Horyniem, bagniste, lesiste i słabo zaludnione, przyczem osady trzymają się przeważnie brzegów Horynia, zaś reszta włości stanowiła niemal bezludną pustynię leśną. Obszerna ta włość obejmowała obszar 1900 km². Na podstawie tranzakcji kolbuszowskiej Stepań i 80 wsi włości stepańskiej przypadł Lubomirskim, w r. 1775 przeszedł na Potockich, w r. 1780 na Worcelów.

Stepań położony w okolicy pełnej bagien, o trudnym dostępie, był już w czasach ruskich silną fortecą i posiadał obronny zamek, pierwotnie drewniany. W r. 1431, kiedy Jagiełło oblegał Łuck, w zamku tutejszym ukrył się ks. Świdrygiełło. Murowany zamek, zapewne jeszcze gotycki, wzniósł w pocz. XVI w. ks. Konstanty Iwanowicz Ostrógski. W zamku tym gościli Stefan Batory, Stefan Czarniecki, Karol XII, Piotr Wielki z żoną Katarzyną I. Zamek ów zniszczał w połowie XVIII w. Pozostały po nim czworoboczne wały o 90 m. dług. boków, które na rogach miały cztery bastjony. Po zamku pozostały tylko resztki ściany, baszta i częściowo zasypane podziemia. Wał i basztę nazywają w Stepaniu basztą Stefana Batorego.

Po za obrębem zamku stał pałac Worcelów z końca XVIII w., z którego pozostała tylko okrągła wieża zegarowa. Koścół empirowy o krzyżowem założeniu fundował w r. 1806 hr. Stanisław Worcel. Stary cmentarz. Dwie cerkwie drewniane z XVIII w. mają oryginalne opasanie na balasach. Pod miastem mogiły kryjące zwłoki poległych w bitwie wojsk Augusta II i Piotra Wielkiego z Karolem XII. 4 km, na południe Pohulanka, gdzie zachowały się dwa pomniki ceglane z XVI w., nieznanego pochodzenia.

15 km. na zachód Myck z cerkwią drewnianą z r. 1759, fundacji Dzierzbickich.

Za Małyńskiem opuszcza pociąg granice obecnego województwa wołyńskiego a wkracza w należący dopiero od nie dawna do województwa poleskiego powiat sarneński.

Niemowicze (72 km.) stacja wśród lasów i bagien, oddalona 9 km. na zachód od wsi tej nazwy, która leży nad Słuczą. Dokoła stacji bezludne lasy z nielicznemi smolarniami i leśniczówkami, wśród nich rozległe, częściowo nagie bagna Małuszka, Orłowo, Wieprzyk, po kilka a nawet kilkanaście kilometrów długie i tyleż szerokie. Wieś Niemowicze położona 9 km. na północny wschód od stacji niedaleko toru kolejowego do Sarn, leży nad Słuczą. W tem miejscu płynie ona wśród łąk i bagien, częściowo zalesionych kilkunastu ramionami, które ogółem zajmują szerokość 8 km. Wieś o 1500 m. posiada mały kościół barokowy, który jest miniaturą bazyliki św. Piotra w Rzymie, oraz cerkiew drewnianą z r. 1881. W kościele obrazy Cyprjana Pruszyńskiego. Łandudy staropolski dwór drewniany.

20 km. na wschód od stacji nad Słuczą leży Tynno, z cerkwią drewnianą z r. 1754, i pałacem Małyńskich, który w jesieni 1917 r. został doszczętnie zniszczony przez ludność miejscową.

Sarny (90 km.) stacja węzłowa z linją Kowel- Ostki.

Strzelsk (100 km.) wieś o 2.000 m. z cerkwią drewnianą z r. 1829; dawne dobra Pijarów z Dąbrowicy.

10 km. na zachód nad Horyniem miasteczko Bereżnica, położone przy ujściu Bereżanki. Są to dawne dobra Ostrogskich, na mocy transakcji kolbuszowskiej w r. 1753 nadane z 6 wsiami okolicznemi Czackim, w r. 1831 skonfiskowane przez rząd rosyjski. Kościól barokowy z r. 1726, fundacji Bogusława Skirmunta, posiada cudowny obraz M. Boskiej, koronowany. Cerkiew drewniana, cztery synagogi i garbarnia. W okolicy wiele kurhanów. 4 km. na wschód z Bereźnicy, również na lewym brzegu Horynia, który płynie tu wśród szerokich na 2 km. bagnistych łąk, leży Kuraż, wieś z cerkwią drewnianą i kaplicą katolicką z r. 1815.

Dąbrówka (115 km.) Stacja leży w klinie między Horyniem a Słuczą. Miasteczko zwane do niedawna Dąbrowicą Wołyńską, leży 3 km. na zachód od stacji nad Horyniem. Ma 6.000 mieszk. przeważnie żydów, hotele: M. Gotliba, S. Gotliba, R. Gidengora, i S. Genzela, wszystkie w Rynku. Restauracje: B. Motoryna, S. Gromera w rynku. Kawiarnie; R. Detynko i Giersteina, w rynku.

Linja tutejsza pisała się ks. Holszańskimi-Dubrowieckimi. Ogromne dobra prócz Dąbrowicy obejmowały Wysock, Stolin, Strzelsk, Kurasz, i Sechów, (późniejszy Tomaszgród). W r. 1502 po klęsce nad Uszą wpadli do Dąbrowicy Tatarzy i splądrowali zamek i miasto. Po wygaśnięciu Holszańskich w r. 1558 dobra przeszły na Firleyów, Sapiechów, Dolskich, od połowy XVIII w. Scypionów, wreszcie Broel-Platerów. Za czasów bolszewickich utworzyła się tutaj republika dubrowicka a w czasie jej rządów uległy zniszczeniu okoliczne siedziby magnackie w szczególności pałac Platerów w Worobinie.

Do rozbioru Polski Dąbrowica należała do województwa brzesko-litewskiego, a dopiero w r. 1805 wraz z Wysockiem przyłączono ją do guberni wołyńskiej. Wówczas miasteczko było dobrze zabudowane, miało fabryki, i słynne szkoły Pijarów. Tutejsze kolegjum Pijarów fundował w r. 1695 Jan Dolski, marszałek w. ks. lit. W miejsce pierwotnego drewnianego, zbudowano w r. 1740 staraniem rektora Kazimierza Pniewskiego wspaniały kościół rokokowy ozdobiony kilkunastu obrazami Pijara Łukasza Hübla z poł. XVIII w. Po kasacie kolegjum w r. 1832 kościół zamieniono na farny. Uczniami tutejszych szkół pijarskich między innymi byli Cyprjan Godebski, Aloizy Feliński i Łukasz Gołębiowski. Na cmentarzu kaplica murowana z r. 1767. Pozatem posiada Dąbrowica dwie cerkwie, jedną murowana z r. 1861, fundacji hr. Ignacego Platera, i drugą drewnianą z r. 1872, oraz trzy synagogi. Mieszczanie tutejsi trudnią się przeważnie szewstwem i krawiectwem. W okolicy w podkładach gliny znachodzi się bursztyn.

3 km. na północ z Dąbrowicy leży Worobin, gdzie przed wojną był piękny pałac hr. Platerów, ze zbiorami sztuki i wzorowe gospodarstwo. Było tu też bogate archiwum Platerów, pełne dokumentów z XVIII w. Ozdobą galerji był obraz M. B. Bolesnej, przypisywany Domenichinowi. Przy pałacu była kaplica katolicka z r. 1772. W r. 1917 w czasie rozruchów bolszewickich został pałac doszczętnie zniszczony przez ludność miejscową.

2 km. na wschód między Sielcem a Worobinem stoi wśród bagien dawny monaster Puszczański. W miejscu tem w r. 1502 na niedostępnym ostrowie ukryła się w czasie najazdu tatarskiego żona ks. Jerzego Holszańskiego, który na pamiątkę jej ocalenia fundował tutejszy klasztor. Pozostała po nim niewielka cerkiewka z cudownym obrazem św. Mikołaja, dokąd na odpusty zbiegają się rzesze ludu. Na zachód od Dąbrowicy wieś Granice (Grań), której nazwa ma być pamiątką dawnych granic ziem Drewlan i Dregowiczan.

W okolicach Sarn i Dąbrowicy są wyraźnie zaznaczone różnice krajobrazów wołyńskich.

Udryck (140 km.) wieś położona l km. od granic dawnej guberni wołyńskiej (powiat rówieński). Niegdyś wchodziła ona do dóbr wysockich i dzieliła ich losy. W czasie powodzi wieś leży jakgdyby na wyspie oblanej z jednej strony Horyniem, a z drugiej strony jego odnogą zwaną Rowem. Za Rowem w gaiku niedaleko stacji kolejowej stoi piękna drewniana cerkiew, niegdyś unicka, fundowana przez Jezuitów z Wysocka w r. 1714, odnowiona jako prawosławna w r. 1870. Posiada ona cztery kopuły po rogach, a w środku dużą piątą z galerją od wnętrza. W wielkim ołtarzu cudami słynący obraz M. Boskiej, do którego licznie przybywa ludność na odpusty 29 czerwca i 8 września.

7 km. na południowy wschód miasteczko Wysock, jeden z najstarszych grodów ruskich w tej okolicy w XV w. Wyszogrodem zwany, 4.000 m. w połowie żydów i w połowie prawosławnych. Katolików niewielu. Dom zajezdny M. Łopaty. Wysock oblewają z jednej strony wody Horynia i jego odnogi Bałamutki, z drugiej zaś rzeczki Seretu, a miasteczko leży jakgdyby na wyspie połączonej z lądem za pomocą mostów i grobli. Okolica po lewej stronie Horynia, gdzie leży sam Wysock nazywa się Zarzeczem, prawa Polesiem.

W XII w. Wysock należał do ruskiego księstwa dubrowieckiego, a w końcu XV w. dobra te Kazimierz Jagiellończyk nadał ks. Holszańskim, z których ks. Iwan ścięty był w r. 1481 w Kijowie za knowania przeciwko królowi. Jego syn Jerzy (+ 1537) zbudował prawdopodobnie tutejszy zamek na którym stale rezydował. Po wygaśnięciu ks. Holszańskich w r. 1558 dobra przeszły drogą posagu na ks. Sołomereckich, za których w r 1593 Nalewajko z Kozakami spustoszył miasto i zamek, a po raz drugi spustoszyli Wysock Kozacy w r. 1630 W r. 1640 po wygaśnięciu ks. Sołomereckich przeszedł Wysock drogą posagu na Kaszowskich. W r. 1654 szeroką sławę zyskało wesele Kaszowskich, gdy Tatarzy w czasie godów weselnych Henryka Kaszowskiego, kasztelana wendeńskiego, wpadli do Wysocka i uprowadzili w jasyr państwa młodych wraz z całym orszakiem weselnym i ludnością miasteczka, które wraz z zamkiem zrównali z ziemią.

W r. 1664 dobra przeszły na hetmana Ukrainy Pawła Teterę, który odbudował zamek, jednakże w r. 1668 zapisał go Jezuitom warszawskim wraz z całymi dobrami. Obok zamku wystawili Jezuici drewniany kościół katolicki, fundowali oni też wspomnianą wyżej cerkiew w Udrycku. Po kasacie Jezuitów w r. 1773 Wysock otrzymał podkomorzy Ignacy Wygonowski, w r. 1805 nabył dobra marszałek szlachty pow. rówieńskiego Wacław Borejko, który założył przy pałacu piękny park. Po jego śmierci drogą posagu przeszły na Rulikowskich, w końcu XIX wieku były własnością Edwarda Rulikowskiego, badacza dziejów Ukrainy i współpracownika Słownika Geograficznego.

2 km. na północ wśród błotnistych łąk nad Horyniem kolonja Zofjówka, zamieszkała przez około 100 osadników holenderskich (memonitów), których w połowie XIX wieku sprowadził tu marszałek Wacław Borejko. Holenderzy trudnią się hodowlą bydła i wyrobem serów.

W okolicy duże lasy, pełne jagód i grzybów, których handel na wielką skalę prowadzą żydzi z Wysocka. Nad Horyniem ogromne łąki dostarczające dobrego siana. Ziemia urodzajna pomieszana z glinką i piaskiem. Obfite pokłady rudy żelaznej poddarniowej. Wśród nizin na wschód od miasta wzdłuż toru kolejowego, drobne wyniosłości które nazywają górami Chylińskiemi. Wśród roślin wiele osobliwości przyrodniczych (alnus glutinosa, quercus pedunculata). W Horyniu w wielu miejscach znajdują bursztyn. 10 km. na zachód Rzeczyca wieś w sąsiedztwie dwóch dużych jezior, zwanych Wielkiem i Małem Jeziorem Poczajowskiem połączonych kanałem, w których są resztki budowli palowych. Wedle podania na miejscu jeziora istniała niegdyś osada Poczajów, którą za grzechy mieszkańców wraz cerkwią pokryły wody. W okolicy ogromne nagie bagna Moroczne, t. j. o piasczystem dnie.

wstecz     do góry      dalej

(c) 2003 A. Mielcarek, T. Brożbar