WERSJĘ ELEKTRONICZNĄ OPRACOWAŁ TADEUSZ BROŻBAR i ANDRZEJ MIELCAREK

KORZEC

65 km. od Równego leży miasto Korzec, Jest to miasteczko o 5.000 mieszk. z większością żydowską, położone nad rzeką Korczykiem tuż nad granicą sowiecką.

Hotele: Wajmela ul. Kościuszki. Centralny ul. Kościuszki 83. Warszawski Rynek 12. Europa Rynek 18. Mełameda. Restauracja: w Klubie Szachistów, Gwiazda Rynek 16, Strzecha Polska Rynek 18.

Dzieje miasta. Korzec jest grodem bardzo starym, a niegdyś nazywał się Korczesk i leżał w ziemi Derewlan. W dobie podziału Wołynia na dzielnice był stolicą udzielnego księstwa, którym władali książęta Koreccy, zasłużeni w obronie kresów przed Tatarami. Ród ten wygasł w r. 1651 na ks. Samuelu Karolu, staroście rybczyckim, poczem majątek przeszedł na Leszczyńskich, a po nich na Czartoryskich.

Z rodziny tej był najwybitniejszą postacią ks. Józef Czartoryski, który w końcu XVIII wieku uczynił z Korca jedno z najbardziej przemysłowych i najpiękniejszych miast Wołynia. Na przedmieściu Józefin założył on sławną fabrykę parcelany, na której kierowników sprowadził w r. 1780 z Sevres Francuzów Franciszka i Michała Mezerów. Fabryka tu zatrudniała do 1000 pracowników, a jej wyroby cieszą się do dzisiaj znacznym rozgłosem.

Nie ustępują one saskim i serwskim tak pod względem materjału jak i artyzmu wykonania, dzięki czemu "porcelana korecka" zyskała sobie sławę w całej Polsce. Niestety fabryka spaliła się w r. 1797. Ponadto ks. Józef Czartoryski założył w Korcu fabrykę mebli, której tradycja artystyczna trwała do połowy XIX wieku, oraz fabrykę pasów, zwanych koreckimi. Były to pasy jedwabne złotem tkane noszone przez szlachtę przy kontuszu.

Korzec leży w urodzajnej okolicy na wyżynie wznoszącej się nad jarem, utworzonym przez rzekę Korczyk. Miasto zabudowane jest brzydkimi parterowymi domkami i kamieniczkami, zamieszkałemi przez żydów i należy do brudniejszych wśród tej wielkości miast Wołynia. Piękny niegdyś i oryginalny ośmioboczny rynek, o francuskiem założeniu, zabudowany w końcu XVIII w. według planów ks. Józefa Czartoryskiego, został w XIX wieku całkowicie zniekształcony przez zbudowanie na środku rynku wzdłuż szosy brzydkich i bezstylowych żydowskich domów, które odebrały rynkowi charakter placu a zmieniły go na brudny zaułek. Wśród sklepów żydowskich w rynku i przy sąsiednich ulicach zwraca uwagę niespotykana nigdzie w tak dużej ilości ilość składów aptecznych.

Obok ruin pałacu stoi parafialna cerkiew św. Mikołaja, zbudowana w r. 1836 kosztem ks. Czartoryskich dla ocalenia kościoła od kasaty. Jest ona zbudowana w stylu empirowym, ozdobiona wieżą i trzema portykami, z których frontowy opiera się na czterech kolumnach doryckich, a boczne mają po 8 kolumn. Wewnątrz piękna kopuła o dużej rozpiętości wznosi się nad całą cerkwią.

Po drugiej stronie szosy dawny klasztor Bazylianów, fundowany w r. 1616 przez ks. Koreckich, obecnie zajęty na koszary.

Idąc z. Rynku na wschód wzdłuż szosy do Zwiahla mijamy na lewo dawny klasztor Franciszkanów wraz z ich kościołem. Był to budynek barokowy z r. 1620, fundacji Jana Karola ks. Koreckiego, kasztelana wołyńskiego, który uległ przebudowie w XVIII wieku. Po kasacie klasztoru w r. 1832 przerobili Rosjanie dawny kościół całkowicie w bizantyjskim stylu na cerkiew prawosławną, a w r. 1863 w klasztorze umieszczono monaster żeński.

W dalszym ciągu na skraju miasta niedaleko granicy bolszewickiej stoi duża cukrownia Korzec należąca do hr. Potockich. Niedaleko stąd już do rogatki granicznej na szosie, która ją zamyka na granicy polsko-sowieckiej, gdyż Korzec jest oddalonym zaledwie 2 km. od granicy. Dojście po za cukrownię bez specjalnego pozwolenia niemożliwe. Przez kilka lat dzięki temu, że Korzec jest komorą graniczną przy jedynej szosie łączącej Wołyń z republiką sowiecką, rozwijał się on jako centrum handlowe dla dalekiej okolicy i prowadził ożywiony handel graniczny. Po zawarciu pokoju w Rydze w latach 1921 i kilku następnych, gościńcem który wiedze do Korca ze Zwiahla ciągnęły dniem i nocą do Korca ładowne wozy z Ukrainy. Od r. 1924 handel ten zaczął maleć wobec utrudnień stawianych przez sowiety, a wreszcie zanikł prawie zupełnie, co znalazło realny wyraz w porośnięciu szosy na granicznym odcinku trawą, z powodu bardzo małego ruchu.

Na zachód od miasta za jarem Korczyka leżą przedmieścia Nowy Korzec oraz Józefin, gdzie stała niegdyś fabryka porcelany. W Nowym Korcu stoi na wzgórzu wśród drzew niewielki katolicki kościół farny. Jest to barok bez wieży, o dość osobliwym założeniu. Do lewej nawy dobudowano wysoką kaplicę ośmio boczną. Pierwotny kościół fundowali ks. Koreccy w r. 1533, lecz uległ on kilkakrotnym przebudowom. Obok kościoła stoi stara figura, a koło plebanji zachowały się dawne wały miejskie.

Polecenia godną jest przechadzka jarem Korczyka głęboko wciętym wśród wysokich brzegów. Na nich występują tu i ówdzie, szczególnie pod zamkiem i naprzeciw zamku, nagie granitowe skały. Całe bowiem miasto stoi na t. zw. ukraińskiej płycie granitowej, ciągnącej się od Porohów Dnieprowych w kierunku Polesia, a rzeka Korczyk wyżłobiła wśród tej płyty głęboki jar. Granit tutejszy koloru szarego i szarawo - różowego stanowi pierwszorzędny materjał budowlany, lecz dotychczas nie jest na większą skalę eksploatowany z powodu dużej odległości Korca od kolei. Kilka mniejszych kamieniołomów granitu znajduje się na działkach drobnych właścicieli na przedmieściu Józefin. Eksploatacja odbywa się sposobem dość prymitywnym; używanie dynamitu jest wykluczone z powodu sąsiedztwa budynków mieszkalnych.

Przy racjonalnej eksploatacji i wygodnej komunikacji mogłyby pokłady granitu w Korcu dawać przeszło 1.000.000 metrów³ granitu pierwszorzędnego gatunku.

Duże pokłady granitu znajdują się też na północ od Korca na terytorjum wsi Hwozdowa. Jest to wieś oddalona około 3 km. od Korca. Dobra tutejsze skonfiskowano w r. 1831 hr. Hermanowi Potockiemu. Przy drodze z Hwozdowa do Hołyczówki, w odległości 2 km. od Hwozdowa, w gołem polu, w odległości około 3 km. od granicy sowieckiej, ponad rozległemi nizinami wznosi się około 10 m. nad poziom okolicy niewielki pagórek granitowy okolo 10 ha obszaru. W tym miejscu ukraińska płyta granitowa tworzy falę. Pod jednometrową warstwą ziemi występuje olbrzymie złoże granitu bardzo wysokiego gatunku, który zalega do niezbadanej głębokości. Teren należy do gminy Hwozdów i Hołyczówka, a przed wojną były tutejsze pokłady eksploatowane dla budowy szosy Równe-Młynów. Produkcja przedwojenna wynosiła 60.000 metrów³ rocznie, obecnie spadła do 3.000 m.³ rocznie a odbywa się sposobem bardzo prymitywnym. Pracę utrudnia woda atmosferyczna, zbierająca się w kamieniołomach. Odległość od szosy wynosi 5 km.

Drugiem bogactwem naturalnem okolic Korca są pokłady glinki porcelanowej (kaoliny), które znajdują się w okolicy na północ od miasta. Dochodzą one do 9 m. grubości. Spotyka się je szczególnie na futorze Zawodnia, oraz w lesie Storożowskim w kilkunastu miejscach. Glinka ta, która gatunkiem nie ustępuje najlepszym gatunkom porcelanowej glinki chińskiej, niegdyś używana do wyrobu porcelany koreckiej, obecnie z powodu dużych trudności transportowych i odległości od kolei zupełnie nie jest eksploatowaną.

Korzec leży w okolicy żyznej, gdzie na wielką skalę kwitnie hodowla owoców, 7 km. na zachód, na terytorjum polskiem w lesie pomiędzy położoną po stronie polskiej wioską Kryłów (18 km. od Korca) a położoną po stronie bolszewickiej wioską Dołżek, około 200 mogił dość dużych, zwanych mogiłami Krzywonosa, lub mogiłami tatarskiemi. Okolica czarnoziemna. W Kryłowie cerkiew. Dobra należały niegdyś do ordynacji ostrogskiej, później do Jabłonowskich, od końca XVIII wieku dzieliły losy Międzyrzecza. Dolżek są to dawne dobra Ostrogskich, potem Jabłonowskich. We wsi cerkiew drewniana z r. 1720, fundacji Samuela Korzeniowskiego.

wstecz     do góry      dalej

(c) 2003 A. Mielcarek, T. Brożbar