WIADOMOŚCI OGÓLNE:
WYGLĄD KRAJU
LUDNOŚĆ
DZIEJE WOŁYNIA
LATYFUNDIA MAGNACKIE
ADMINISTRACJA KOŚCIELNA
ZABYTKI ARTYSTYCZNE
WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE

dr Mieczysław Orłowicz

ILUSTROWANY PRZEWODNIK PO WOŁYNIU

Ł U C K  1 9 2 9

NAKŁADEM WOŁYŃSKIEGO TOW. KRAJOZNAWCZEGO I OPIEKI NAD ZABYTKAMI PRZESZŁOŚCI W ŁUCKU

WERSJĘ ELEKTRONICZNĄ OPRACOWAŁ TADEUSZ BROŻBAR i ANDRZEJ MIELCAREK

  STRONA STARTOWA

.

KORZEC

.   CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA:
 

65 km. od Równego leży miasto Korzec, Jest to miasteczko o 5.000 mieszk. z większością żydowską, położone nad rzeką Korczykiem tuż nad granicą sowiecką.

Hotele: Wajmela ul. Kościuszki. Centralny ul. Kościuszki 83. Warszawski Rynek 12. Europa Rynek 18. Mełameda. Restauracja: w Klubie Szachistów, Gwiazda Rynek 16, Strzecha Polska Rynek 18.

Dzieje miasta. Korzec jest grodem bardzo starym, a niegdyś nazywał się Korczesk i leżał w ziemi Derewlan. W dobie podziału Wołynia na dzielnice był stolicą udzielnego księstwa, którym władali książęta Koreccy, zasłużeni w obronie kresów przed Tatarami. Ród ten wygasł w r. 1651 na ks. Samuelu Karolu, staroście rybczyckim, poczem majątek przeszedł na Leszczyńskich, a po nich na Czartoryskich.

Z rodziny tej był najwybitniejszą postacią ks. Józef Czartoryski, który w końcu XVIII wieku uczynił z Korca jedno z najbardziej przemysłowych i najpiękniejszych miast Wołynia. Na przedmieściu Józefin założył on sławną fabrykę parcelany, na której kierowników sprowadził w r. 1780 z Sevres Francuzów Franciszka i Michała Mezerów. Fabryka tu zatrudniała do 1000 pracowników, a jej wyroby cieszą się do dzisiaj znacznym rozgłosem.

Nie ustępują one saskim i serwskim tak pod względem materjału jak i artyzmu wykonania, dzięki czemu "porcelana korecka" zyskała sobie sławę w całej Polsce. Niestety fabryka spaliła się w r. 1797. Ponadto ks. Józef Czartoryski założył w Korcu fabrykę mebli, której tradycja artystyczna trwała do połowy XIX wieku, oraz fabrykę pasów, zwanych koreckimi. Były to pasy jedwabne złotem tkane noszone przez szlachtę przy kontuszu.

W XIX wieku upadł Korzec, tembardziej, że przy budowie linji kolejowych pozostał na uboczu a brak kolei nie pozwala dotychczas na należytą eksploatację jego bogactw naturalnych, t. j. pokładów granitu i glinki porcelanowej.

Włość korecka zjednoczona niegdyś z międzyrzecką, rozciągala się na przestrzeni 1900 km. kw. i posiadała razem dwa miasta i 57 wsi, z czego włość korecka 21 wsi, międzyrzecka 36 wsi. Kilka z nich leżało już za Słuczą, na terytorjum województwa kijowskiego. Całą część północną koreckiego księstwa zajmowały poleskie bagna i lasy.

Korzec leży w urodzajnej okolicy na wyżynie wznoszącej się nad jarem, utworzonym przez rzekę Korczyk. Miasto zabudowane jest brzydkimi parterowymi domkami i kamieniczkami, zamieszkałemi przez żydów i należy do brudniejszych wśród tej wielkości miast Wołynia. Piękny niegdyś i oryginalny ośmioboczny rynek, o francuskiem założeniu, zabudowany w końcu XVIII w. według planów ks. Józefa Czartoryskiego, został w XIX wieku całkowicie zniekształcony przez zbudowanie na środku rynku wzdłuż szosy brzydkich i bezstylowych żydowskich domów, które odebrały rynkowi charakter placu a zmieniły go na brudny zaułek. Wśród sklepów żydowskich w rynku i przy sąsiednich ulicach zwraca uwagę niespotykana nigdzie w tak dużej ilości ilość składów aptecznych.

Między Rynkiem a jarem Korczyka stoi na granitowej skale ruina zamku ks. Czartoryskich. W połowie XVI wieku wystawił go jako zamek obronny ks. Bogusz Korecki wojewoda wołyński, później w XVII wieku został przebudowany na mieszkalny pałac barokowy, ostatniej przebudowie w końcu XVIII wieku poddał go ks. Józef Czartoryski. W r. 1832 pałac spłonął i nie został już odbudowany. Obecnie należą ruiny do hr. Jadwigi Bnińskiej. Zdobi je duża wieża z bramą wjazdową. Od strony miasta most zwodzony. Jak wskazują zachowane mury pałac był wzniesiony z cegły. Poniżej pałacu od strony jaru Korczyka zachowały się stare grube mury, po pierwotnym zamku ks. Koreckich, natomiast późniejsze bastjony i wieże zniszczały bez śladu, Z ruin ładny widok na jar Korczyka i położone za nim przedmieście Nowy Korzec.

Oprócz dużego pałacu posiadał ks. Józef Czartoryski również mniejszy pałacyk, wzniesiony w r. 1788, w którym obecnie mieści się szkoła powszechna.

Obok ruin pałacu stoi parafialna cerkiew św. Mikołaja, zbudowana w r. 1836 kosztem ks. Czartoryskich dla ocalenia kościoła od kasaty. Jest ona zbudowana w stylu empirowym, ozdobiona wieżą i trzema portykami, z których frontowy opiera się na czterech kolumnach doryckich, a boczne mają po 8 kolumn. Wewnątrz piękna kopuła o dużej rozpiętości wznosi się nad całą cerkwią.

Po drugiej stronie szosy dawny klasztor Bazylianów, fundowany w r. 1616 przez ks. Koreckich, obecnie zajęty na koszary.

Idąc z. Rynku na wschód wzdłuż szosy do Zwiahla mijamy na lewo dawny klasztor Franciszkanów wraz z ich kościołem. Był to budynek barokowy z r. 1620, fundacji Jana Karola ks. Koreckiego, kasztelana wołyńskiego, który uległ przebudowie w XVIII wieku. Po kasacie klasztoru w r. 1832 przerobili Rosjanie dawny kościół całkowicie w bizantyjskim stylu na cerkiew prawosławną, a w r. 1863 w klasztorze umieszczono monaster żeński.

W dalszym ciągu na skraju miasta niedaleko granicy bolszewickiej stoi duża cukrownia Korzec należąca do hr. Potockich. Niedaleko stąd już do rogatki granicznej na szosie, która ją zamyka na granicy polsko-sowieckiej, gdyż Korzec jest oddalonym zaledwie 2 km. od granicy. Dojście po za cukrownię bez specjalnego pozwolenia niemożliwe. Przez kilka lat dzięki temu, że Korzec jest komorą graniczną przy jedynej szosie łączącej Wołyń z republiką sowiecką, rozwijał się on jako centrum handlowe dla dalekiej okolicy i prowadził ożywiony handel graniczny. Po zawarciu pokoju w Rydze w latach 1921 i kilku następnych, gościńcem który wiedze do Korca ze Zwiahla ciągnęły dniem i nocą do Korca ładowne wozy z Ukrainy. Od r. 1924 handel ten zaczął maleć wobec utrudnień stawianych przez sowiety, a wreszcie zanikł prawie zupełnie, co znalazło realny wyraz w porośnięciu szosy na granicznym odcinku trawą, z powodu bardzo małego ruchu.

Na zachód od miasta za jarem Korczyka leżą przedmieścia Nowy Korzec oraz Józefin, gdzie stała niegdyś fabryka porcelany. W Nowym Korcu stoi na wzgórzu wśród drzew niewielki katolicki kościół farny. Jest to barok bez wieży, o dość osobliwym założeniu. Do lewej nawy dobudowano wysoką kaplicę ośmio boczną. Pierwotny kościół fundowali ks. Koreccy w r. 1533, lecz uległ on kilkakrotnym przebudowom. Obok kościoła stoi stara figura, a koło plebanji zachowały się dawne wały miejskie.

Polecenia godną jest przechadzka jarem Korczyka głęboko wciętym wśród wysokich brzegów. Na nich występują tu i ówdzie, szczególnie pod zamkiem i naprzeciw zamku, nagie granitowe skały. Całe bowiem miasto stoi na t. zw. ukraińskiej płycie granitowej, ciągnącej się od Porohów Dnieprowych w kierunku Polesia, a rzeka Korczyk wyżłobiła wśród tej płyty głęboki jar. Granit tutejszy koloru szarego i szarawo - różowego stanowi pierwszorzędny materjał budowlany, lecz dotychczas nie jest na większą skalę eksploatowany z powodu dużej odległości Korca od kolei. Kilka mniejszych kamieniołomów granitu znajduje się na działkach drobnych właścicieli na przedmieściu Józefin. Eksploatacja odbywa się sposobem dość prymitywnym; używanie dynamitu jest wykluczone z powodu sąsiedztwa budynków mieszkalnych.

Przy racjonalnej eksploatacji i wygodnej komunikacji mogłyby pokłady granitu w Korcu dawać przeszło 1.000.000 metrów3 granitu pierwszorzędnego gatunku.

Duże pokłady granitu znajdują się też na północ od Korca na terytorjum wsi Hwozdowa. Jest to wieś oddalona około 3 km. od Korca. Dobra tutejsze skonfiskowano w r. 1831 hr. Hermanowi Potockiemu. Przy drodze z Hwozdowa do Hołyczówki, w odległości 2 km. od Hwozdowa, w gołem polu, w odległości około 3 km. od granicy sowieckiej, ponad rozległemi nizinami wznosi się około 10 m. nad poziom okolicy niewielki pagórek granitowy okolo 10 ha obszaru. W tym miejscu ukraińska płyta granitowa tworzy falę. Pod jednometrową warstwą ziemi występuje olbrzymie złoże granitu bardzo wysokiego gatunku, który zalega do niezbadanej głębokości. Teren należy do gminy Hwozdów i Hołyczówka, a przed wojną były tutejsze pokłady eksploatowane dla budowy szosy Równe-Młynów. Produkcja przedwojenna wynosiła 60.000 metrów3 rocznie, obecnie spadła do 3.000 m.3 rocznie a odbywa się sposobem bardzo prymitywnym. Pracę utrudnia woda atmosferyczna, zbierająca się w kamieniołomach. Odległość od szosy wynosi 5 km.

Drugiem bogactwem naturalnem okolic Korca są pokłady glinki porcelanowej (kaoliny), które znajdują się w okolicy na północ od miasta. Dochodzą one do 9 m. grubości. Spotyka się je szczególnie na futorze Zawodnia, oraz w lesie Storożowskim w kilkunastu miejscach. Glinka ta, która gatunkiem nie ustępuje najlepszym gatunkom porcelanowej glinki chińskiej, niegdyś używana do wyrobu porcelany koreckiej, obecnie z powodu dużych trudności transportowych i odległości od kolei zupełnie nie jest eksploatowaną.

Korzec leży w okolicy żyznej, gdzie na wielką skalę kwitnie hodowla owoców, 7 km. na zachód, na terytorjum polskiem w lesie pomiędzy położoną po stronie polskiej wioską Kryłów (18 km. od Korca) a położoną po stronie bolszewickiej wioską Dołżek, około 200 mogił dość dużych, zwanych mogiłami Krzywonosa, lub mogiłami tatarskiemi. Okolica czarnoziemna. W Kryłowie cerkiew. Dobra należały niegdyś do ordynacji ostrogskiej, później do Jabłonowskich, od końca XVIII wieku dzieliły losy Międzyrzecza. Dolżek są to dawne dobra Ostrogskich, potem Jabłonowskich. We wsi cerkiew drewniana z r. 1720, fundacji Samuela Korzeniowskiego.

 

  1. Łuck
  2. Okolice Łucka, Żydyczyn, Torczyn, Targowica
  3. Łuck-Horochów-Stojanów
  4. Łuck-Kiwerce-Kowel
  5. Kowel-Włodzimierz-Poryck
  6. Uściług-Wojnica-Kisielin
  7. Kowel-Luboml-Opalia-Świteź
  8. Kowel-Zabłocie-Ratno
  9. Kowel-Kamień Koszyrski
  10. Kowel-Czartorysk-Sarny-Ostki
  11. Kiwerce-Ołyka-Klewań-Równe
  12. Równe
  13. Równe-Sarny-Dąbrowica
  14. Równe-Korzec
  15. Korzec
  16. Równe-Mogilany
  17. Ostróg i okolica
  18. Zdołbunów-Dubno-Radziwiłłów
  19. Beresteczko i Młynów
  20. Krzemieniec i okolica
  21. Katerburg, Szumsk i Antonowce
  22. Mizocz i Dermań
  23. Poczajów
  24. Wiśniowiec i Oleksiniec
  25. Zbaraż-Łanowce


MATERIAŁY DODATKOWE:

brak


wstecz     do góry      dalej


(c) 2003 A. Mielcarek, T. Brożbar