WERSJĘ ELEKTRONICZNĄ OPRACOWAŁ TADEUSZ BROŻBAR i ANDRZEJ MIELCAREK

UŚCIŁUG - WOJNICA - KISIELIN

Pierwszą stacja w granicach Wołynia jest Uściług, żydowskie miasteczko o 4.000 m. położone przy ujściu Ługu do Buga. Przed wojną liczylo 5.000 m. Hotele przy ul. Włodzimirskiej nr 38 i 14, restauracja Łotwinowskiego przy ul. Warszawskiej 49 i ul. Warszawskiej 14. W XVIII w, nosiło miasteczko nazwę Różjampol. W pocz. XVIII w. należało do Lubomirskich. Nad Bugiem zachowały się po zamku wały czworoboczne, dosyć wysokie, według miejscowej tradycji usypane w XIII wieku. Są też ślady murów.

Niegdyś był Uściług gtównym portem handlowym Wołynia dla zboża spławianego Bugiem i Wisłą do Gdańska. Z tego czasu pozostało kilka dużych spichrzów, oraz charakterystycznych domów zajezdnych z obszernemi bramami. W jednym z nich z oryginalną facjatą z XVIII w. mieści się obecnie apteka. Niegdyś był tu klasztor Kapucynów, fundowany w r. 1747, skasowany w r. 1832 i zamieniony na parafialny, po r. 1863 zajęty na cerkiew prawosławną. W r. 1919 został zwrócony katolikom. Za chórem charakterystyczna kaplica.

Uściług tak obecnie, jak i w przedrozbiorowej Polsce był najdalej na zachód wysuniętem miastem województwa wołyńskiego. Na zachód za Bugiem, a na północ w lasach za Ługiem zaczynało się już województwo bełzkie. Od południa i wschodu sąsiadowały z miasteczkiem dobra biskupie, dzięki urodzajności gleby dobrze zagospodarowane i gęsto zasiedlone. W szczególności 3 km. na południe leży Choteczów, wieś o dwóch cerkwiach, w okolicy czarnoziemnej, niegdyś własność łacińskich biskupów łuckich, później Moszyńskich, ostatnio Orzeszków. Klucz choteczowski biskupi obejmował 5 wsi o obszarze 40 km.². 5 km. na wschód z Uściługa leżą Mikulicze, wieś z cerkwią, niegdyś centrum klucza władyków włodzimierskich, którzy mieli tu na obszarze 68 km. ² 7 wsi dobrze zagospodarowanych. Zarówno tutaj, jak i w położonych na południowy wschód z Uściługa nad Bugiem wioskach Ambukow i Cucniów zachowały się wysokie kurhany z czasów najazdów tatarskich.

15 km. na północ nad Bugiem Korytnica, niewielkie miasteczko z dwiema cerkwiami, kościołem i synagogą, zbudowaną w r. 1800, która w r. 1915 uległa całkowitemu zniszczeniu. Kościół z r. 1867 ma obraz św. Antoniego słynący z cudów. Przed rozbiorami stanowiła Korytnica starostwo niegrodowe w województwie bełzkiem. Po r. 1772, kiedy województwo to prawie całe dostało się Austrji, Korytnica wraz z Dubienką i 26 wsiami w okolicy tworzyły nadal miniaturowe województwo bełzkie, które do trzeciego rozbioru pozostawało przy Polsce. W czasie wojen kozackich i wojen szwedzkich uległo miasto całkowitemu zniszczeniu, tak że w r. 1667 byfo tu tylko 8 mieszczan.

18 km. na zachód od Uściługa, już niedaleko Hrubieszowa, leży nad Bugiem przy ujściu Huczwy Gródek, gdzie miał stać zamek Wołyń, od którego według Długosza cała kraina wzięła nazwę. Cerkiew z r. 1801 fundacji Krystyna Gródeckiego.

Włodzimierz Wołyński (13 km.) p. wyżej.

Za Włodzimierzem biegnie kolej ku wschodowi przez okolice bagnisto-lesiste. Leży wśród nich stacja Chorostów (32 km.) wieś z cerkwią, niegdyś własność Zbaraskich, potem Wiśniowieckich, Czackich i Ledóchowskich. Na północ wśród lasów rozsiadło się sporo kolonji niemieckich i czeskich, o nazwach częściowo polskich (Ewin, Barbarów, Władysławów, Augustów, Wandowola. Dominopol), a częściowo rosyjskich (Nikolajpol, Elizabetpol, Nadieżdopol, Fedorpol). Wśród nich leży wieś Swójczów z kościołem barokowym z r. 1607 fund, kasztelana Jana Łahodowskiego oraz cerkwią. 10 km. na południe z Chorostowa Zamlicze, wieś nad Ługiem, dawna włość książęca kniaziów Kozików, obejmująca 65 km.² z wsiami.

Wojnica (41 km.) końcowa stacja kolei. Obok wsi cmentarz wojskowy austryjacki dla 400 poległych.

8 km. na południe Łokacze, miasteczko o 1900 m. z ruinami zamku z XVI w,, niegdyś Czartoryskich, później Sanguszków, oraz kościołem murowanym z. r. 1771, fundacji Wilgów, który ma cudowny obraz św. Antoniego. Jest tu nadto drewniana cerkiew i synagoga. Sanguszkowie jako panowie tutejszych włości pisali się książętami na Łokaczach, a włość ta obejmowała na obszarze 130 km.² jedno miasteczko i 10 wsi. W r. 1753 dobra przeszły z Litowiżem na Potockich, w r. 1778 na Wilgów.

6 km. na południowy wschód Zworenicze, niegdyś własność kniaziów Kurcewiczów. W okolicy Zagorów z ładnym kościołem barokowym.

18 km. na południe z Wojnicy Koniuchy, gdzie pałac Czackich w klasycznym stylu, jak również stara barokowa brama wjazdowa uległy w czasie wojny zniszczeniu. W ładnym parku są wały po dawnym zamku. Kościół drewniany z roku 1677 fundacji Wacława Hulewicza.

4 km. na wschód miasteczko Świniuchy, o 2000 m., niegdyś włość z 13 wsiami, którą w r. 1650 dzierżyli Sobiescy, 1664 Leszczyńscy, 1765 Wacław Rzewuski. W czasie wojny uległo miasteczko doszczętnemu zniszczeniu. W okolicy dużo cmentarzy wojennych. W sąsiedztwie Bubnów, z pałacem niegdyś Strojnowskich, gdzie w r. 1787 dwukrotnie podejmowano St. Augusta.

16 km. na północny wschód z Wojnicy, wśród lasów i piasków leży miasteczko Kisielin, niegdyś własność Kisielów, za których istniała tu w pocz. XVII w. szkoła arjańska, zamknięta w r. 1644. Wówczas zburzono też zbór arjański, którego pastorem byt słynny teolog arjański Jędrzej Wiszowaty. Dobra tutejsze należały kolejno do Kierdejów, Czapliców, Gołuchowskich, Ledóchowskich (1773), a wreszcie hr. Olizarów, którzy tu przed wojną posiadali pałac z biblioteką i ubiorami, zbud. w r. 1900 przez hr. Jana Olizara. W r. 1915 pałac zarówno jak i kościół uległy zniszczeniu przez wojska rosyjskie. Kościół ten fundowany był w r. 1691 dla Karmelitów przez Gołuchowskich, wykończony w r. 1720 w stylu barokowym, po kasacie klasztoru w r. 1832 został zamieniony na farny. Pałac znajduje się dotychczas w stanie ruiny, natomiast kościół został odbudowany. Kisielin leży nad Stochodem niedaleko jego źródeł. Z tej samej wyżyny na południu w Zaturcach wypływa Turja. W okolicy kilka dużych cmentarzy wojennych, a największemi z nich są niemieckie cmentarze w Jachimówce (340 grobów) i Żurawcu (304 groby). Między Kisielinem a Wojnicą leżą Chołopecze, gdzie dwór starożytny znanego działacza i publicysty Eugenjusza Starczewskiego został w r. 1915 zupełnie zniszczony przez wojska rosyjskie, podobnie jak i stara cerkiew parafjalna. Są to dawne dobra Sanguszków.

7 km. na wschód Zaturce, wieś nad Turją, gdzie barokowy kościół katolicki z r. 1642, fundacji Walerego Podnorodeńskiego, miecznika wołyńskiego, niegdyś Augustjanów, później farny. Rosjanie zniszczyli zupełnie w r. 1915. Obecnie znajduje się on w odbudowie. Ten sam los spotkał równocześnie starą cerkiew parafialną, oraz dwór Kazimierza Lipińskiego.

9 km. na północny wschód z Kisielina Worończyn, gniazdo książęcego rodu Woronieckich, później Czetwertyńskich, w pocz. XIX wieku siedziba Ludwika Kropińskiego, generała i poety. Stary pałac w r. 1915 zniszczyli całkowicie Rosjanie.

wstecz     do góry      dalej

(c) 2003 A. Mielcarek, T. Brożbar