|
Jak widać z powyższej statystyki wśród ludności Wołynia
przeważają Rusini, wyznania
prawosławnego. Stanowią oni jednakże przeważnie ludność wiejską.
Miasta i miasteczka są w większości zamieszkałe przez żydów. W całem województwie stanowią
oni tylko 12% ludności, jednakże w miastach i miasteczkach wynoszą 70-90%. Przeważnie
posługują się między sobą żargonem, natomiast ich inteligencja i półinteligencja
językiem rosyjskim, dzięki czemu w miastach wołyńskich słyszy się język rosyjski
znacznie częściej, niżby to wynikało z bardzo niskiego procentu Rosjan wśród
ludności Wołynia.
Polacy - katolicy procentowo
(11,5%) dorównywują na Wołyniu żydom, a cokolwiek wyższa (16,8%) cyfra osób
narodowości polskiej pochodzi stąd, że przy spisie ludności z r. 1921 część żydów
i prawosławnych, zapisała się za Polaków. Niegdyś procent Polaków w województwie
wołyńskiem był znacznie wyższy, jednakże cofnął się on znacznie w czasie przeszło
stuletnich rządów rosyjskich. Dla polskości Wołynia wielkim ciosem było zarządzone
przez rząd rosyjski po powstaniach w r. 1831 i 1863 masowe zamknięcie wszelkich szkół,
kasata klasztorów, zamknięcie wielu parafji, przemiana kościołów na cerkwie
prawosławne, zniesienie unji w r. 1839 i przymusowe zapisywanie katolików na
prawosławie. Gdy w r. 1906 przyszła wolność religijna, potomkowie przymusowo
nawróconych tylko częściowo powrócili do polskości i katolicyzmu. Po wojnie żywioł
polski doznał pewnego wzmocnienia, dzięki osadom wojskowym, rozrzuconym po całym
Wołyniu.
Spis ludności w r. 1921 wykazał na
Wołyniu 25.200 Czechów,
których kolonje leżą w różnych okolicach południowej części Wołynia. Zaczęli
przybywać na Wołyń w r. 1868, nabywając parcelowaną ziemię wielkiej własności,
której nie mogli nabywać chłopi polscy z powodu zakazu osiedlania się na Wołyniu.
Koloniści czescy, którzy przybyli przed rokiem 1881 pozostali katolikami, ci, którzy
przybyli później przyjęli prawosławie, gdyż wedle ukazu z r. 1881 ziemie na
Wołyniu mogli nabywać tylko prawosławni i to nie Polacy. W kilku kolonjach czeskich
zbudował nawet rząd rosyjski cerkwie prawosławne. Czesi jednakże, aczkolwiek urzędowo
prawosławni, nie odznaczają się religijnością i rzadko zaglądają do cerkwi. W wielu
kolonjach wyznają religję husycką (Bracia Czescy) i posiadają własne duchowieństwo.
W niektórych wytrwali mimo nacisku rządu
rosyjskiego przy katolicyzmie, jak np. w Teremnie koło Łucka, gdzie Czesi na kolanach
błagali gubernatora Trepowa o zachowanie religji.
Czesi są wzorowymi rolnikami, lepszymi
niż Niemcy, a niewątpliwie najlepiej z narodowości zamieszkujących Wołyń uprawiają
ziemię. Kolonje czeskie, o dużych domach otoczonych sadami, odznaczają się
czystością i zamożnością. Domy mają odrębną architekturę, są duże, przeważnie
murowane o sześciu izbach, połączone ze suszarniami chmielu. Stoją one wśród sadów
i klombów kwiatowych. Budynki gospodarskie murowane. We wsi jest zazwyczaj przyzwoita
gospoda, dom ludowy, teatr ludowy, szkoła czeska, a koło wsi piękne chmielarnie.
Obecnie jest na Wołyniu 35 państwowych szkół czeskich z 35 nauczycielami
Czechami, a nadto w trzech szkołach państwowych polskich uczy się języka czeskiego
jako przedmiotu. W r. 1924 było w czeskich szkołach ludowych 2.000 uczniów, zaś w
gimnazjach 53 uczniów czeskiej narodowości. W Dubnie mieszka najwięcej Czechów z miast
wołyńskich. Życiem kulturalnem czeskiem na Wołyniu kieruje Czeska Macierz Szkolna.
Ma ona siedzibę w Łucku przy ul. Jagiellońskiej 16, gdzie mieści się też Klub
Czeski. We wszystkich większych kolonjach czeskich istnieją dobrze zorganizowane gniazda
Sokoła, oraz straże ogniowe. Kolonje czeskie są zazwyczaj oddzielone od wsi ruskich, a
na ludność miejscową prawosławną patrzą koloniści czescy z góry. Za największą i
najlepiej urządzoną kolonję czeską na Wołyniu uchodzi Wołkowyja, na północ
od Dubna, posiadająca 5.000 mieszkańców.
Względnie najliczniejsze są kolonje
czeskie w powiecie łuckim i dubieńskm. W pierwszym jest około 40 kolonji o 5.235
mieszkańców, Naogół kolonje czeskie są małe, poza Wołkowyją do większych kolonji
czeskich należą Kupiaczów między Włodzimierzem a Łuckiem, Buderaż na południe od
Mizocza, Teremne i Hnidawa koło Łucka, oraz Glińsko i Urwenna koło Zdołbunowa.
Niemców jest na Wołyniu 24.900, a
więc prawie tyle co Czechów. Najgęściej osiedli w powiecie łuckim, gdzie jest ich
ponad 13.000 i kowelskm. Mają swoje gospodarstwa od 10 do 20 ha. albo dzierżawią
ziemię od rządu lub obywatelstwa. Są między nimi i wielcy obszarnicy. Wyznają
religię ewangelicką i mają kilka parafji na Wołyniu (np. Łuck, Rożyszcze). Szkół
niemieckich państwowych mają 16 z 17 nauczycielami.
|
