WIADOMOŚCI OGÓLNE:
WYGLĄD KRAJU
LUDNOŚĆ
DZIEJE WOŁYNIA
LATYFUNDIA MAGNACKIE
ADMINISTRACJA KOŚCIELNA
ZABYTKI ARTYSTYCZNE
WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE

dr Mieczysław Orłowicz

ILUSTROWANY PRZEWODNIK PO WOŁYNIU

Ł U C K  1 9 2 9

NAKŁADEM WOŁYŃSKIEGO TOW. KRAJOZNAWCZEGO I OPIEKI NAD ZABYTKAMI PRZESZŁOŚCI W ŁUCKU

WERSJĘ ELEKTRONICZNĄ OPRACOWAŁ TADEUSZ BROŻBAR i ANDRZEJ MIELCAREK

  STRONA STARTOWA

.

ŁUCK - HOROCHÓW - STOJANÓW

.   CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA:
 

Linja ta, będąca częścią linji Łuck-Lwów została na terytorjum wołyńskiem otwarta częściowo w r. 1925, przy użyciu wojennej linji rosyjskiej, częściowo w r. 1928. Stacje: Hnidawa (6 km.) kolonja czeska.

Anatolja (23 km.) kolonja wśród pustych obszarów. 8 hm. na wschód Ławrów, duża wieś rozrzucona na wzgórzach wśród jarów, posiadająca dwie cerkwie i empirową kaplicę katolicką z r. 1816. Są to dawne dobra Horodyskich herbu Korczak, wsławione w XVII wieku zabiciem Samuela H. przez braci. W XIX wieku własność Lubomirskich. 5 km. na południe Radomyśl, wieś koło której zachowało się kilka kurhanów z kozackich wojen.

6 km. na zachód z Anatolji leży nad 2 km. długim stawem, utworzonym przez rzeczkę Leniwkę Nieśwież, gniazdo kniaziów Nieświckich, którzy wywodzili się od książąt na Turowie. Z Nieświckich wyszli Zbarascy, Wiśniowieccy, Woronieccy i Poryccy. Po ich zamku pozostały wały w ogrodzie dworskm. W XIX wieku dobra należały do Omiecińskich. Kościół barokowy z r. 1612, odnowiony i powiększony w r. 1802, kosztem Antoniego Sobolewskiego i Józefa Majewskiego. Jest tu też cerkiew. Okolica bogata w suche jary, podobnie jak w Sandomierskiem. 10 km. na zachód z Nieświeża Skurcze, dobra hr. Krasickich. Kościół empirowy z r. 1803 fund. Zagórskiego.

Dębowa Karczma (32 km.) najbliższa stacja kolejowa dla Beresteczka (18 km.) p. ustęp 17-8 km. na wschód Złoczówka. w XIX wieku własność Skrzyneckich. Cerkiew drewniana z 1873, oraz kościół barokowy z r. 1609, fundacji podkomorzego Adama Prusinowskiego.

9 km. na południe od Dębowej Karczmy leży Boremel, przez Rosjan zwany Michałówką, miasteczko o 1000 m., przeważnie żydów. Jest tu gospoda, gdzie można zjeść i przenocować. Samo miasteczko nazywają obecnie Michałówką. zaś przedmieście zachowało nazwę Boremel (wieś, będącą siedzibą gminy). Z nadania Kazimierza Jagiellończyka była to własność Korjatowiczów, później Kurcewiczów, - Boremelskich, Poryckich, Koniecpolskich wreszcie Czackich, z których Franciszek zbudował tu pałac i kościół, a w r. 1781 podejmował Stanisława Augusta. Dawny zamek zniknął bez śladu, a z cerkwi zamkowej pozostał cieszący się sławą cudowności krucyfiks w cerkwi parafialnej, murowanej z r. 1786. Na cmentarzu cerkiew drewniana z r. 1774. Kościół parafjalny w stylu przejściowym z doby Stanisława Augusta, fundowany przez Franciszka Czackiego, strażnika koronnego w r. 1782, z cudownym obrazem P. Jezusa, zamienili Rosjanie na cerkiew, lecz w r. 1920 został rewindykowany. Pałac Czackich, budynek rokokowy z połowy XVIII wieku, zbud. wedle proj. Coustou, ozdobiony ówczesnemi malowidłami ks. Józefa Prechtla, został zburzony w r. 1881 podczas bitwy korpusu Dwernickiego. Po dawnym zamku zachowały się tylko wały. Pamiątką po Czackich są też trzy figury, w szczególności jedna Niepokalanego Poczęcia M. Boskiej obok kościoła, druga Chrystusa padającego pod Krzyżem, w ogrodzie, i trzecia św. Józefa po drodze do wsi Nowosiółki, wszystkie z r. 1785, częściowo uszkodzone w r. 1915 w czasie bitwy. Pod miasteczkiem mogiła, gdzie wedle tradycji pochowano 500 dziewic, które wolały umrzeć, niż dostać się w niewolę tatarską.

6 km. na wschód od Boremla nad Styrem leży Łysin, z empirowym kościołem z r. 1800. Ma on cenny obraz P. Jezusa, szkoły włoskiej, daru gen. Winc. Szeptyckiego, który go otrzymał od Napoleona. Pochodzi on z galerji książąt d'Este. Pozatem w kościele jest kilka pięknych ornatów i kap ze słuckich pasów i drogich materji. 6 sierpnia odbywa się licznie frekwentowany odpust. Cerkiew z r. 1840 fundacji katolickiego proboszcza Zawadzkiego, który wystawił ją dla zachowania kościoła katolikom. Dobra tutejsze należały niegdyś do Drewnowskich, później Chrzanowskich, wreszcie Łyszczyńskich.

Obok Łysina Łopawsza, dawne dobra Mossakowskich, gdzie najwcześniej na Wołyniu (1 marca 1862 r.) uwłaszczono chłopów. Po Mossakowskich pozostał piękny park, założony w r. 1832. Cerkiew parafjalna i kaplica ewangelicka dla niemieckich kolonistów, którzy stanowią trzecią cześć mieszkańców wsi.

Dalej na wschód Kniahinin, własność Steckich, z pałacem niewiadomej fundacji, zupełnie zniszczonym w r. 1915 przez wojska rosyjskie. Cerkiew z roku 1790 fundacji Michała Jakubowskiego. Kolonja czeska. W kilku wsiach sąsiednich zachowały się stare kurhany, np. pod Krasnem, Ochmatkowem. futorem Niwą, oraz Perekałem. gdzie niegdyś znajdował się klasztor Bazyljanów.

Między Boremlem a Targowicą leży nad Styrem Bilcze, gdzie w końcu XVIII wieku Zagórscy w parku nad Styrem zbudowali piękny pałac. Niedaleko zamczysko z nasypem czworobocznym. Cerkiew drewniana z r. 1701 fundacji Zagórskich. Na cmentarzu kaplica katolicka, druga kaplica przy dworze. W XIX wieku dobra przeszły na Małyńskich i hr. Sołtanów.

Dalsze miejscowości w okolicy Boremla, jak Demidówka, Peremyl, Ilpiboki i t.d., opisane są w następnych ustępach.

Zwiniacze (48 km.). 4 km. na zachód Chołoniów, dawne dobra Chołoniewskich. Ich pałac, odnowiony po pożarze w r. 1870, ostatnio hr. Zygmunta Krasickiego, został zburzony przez wojska austryjackie i niemieckie. Był to piękny gmach piętrowy z doby Stanisława Augusta z pawilonami bocznymi, podobnie jak pałac w Narolu. Kaplica katolicka. Austrjacy zniszczyli też cerkiew z r. 1700. 5 km. od Chołoniowa grodzisko na wzniesieniu wśród błot.

7 km. na południe nad rzeką Lipą Haliczany, położone w okolicy tak żyznej, że powstało przysłowie "Kto posiada Haliczany, ten się liczy między pany". Jest to dawna własność ks. Czetwertyńskich, w XVII w. Czaplickich, którzy tu utrzymywali sobór i szkoły arjańskie. W r. 1648 działał tu teolog arjański Jędrzej Wiszowaty, który się ożenił z córką miejscowego pastora Rupniewskiego. Obok Zboryszew, gdzie zniszczeniu uległa cerkiew z r. 1820.

8 km. na wschód od Haliczan przy drodze z Horochowa do Beresteczka leży Łobaczówka. podupadłe miasteczko o 1000 m., własność Czetwertyńskich, z cerkwią murowaną z r. 1855 fund. hr. A. Zamoyskiego, oraz synagoga.

6 km. na północ nad rzeczką Lipą Holatyn, dawne dobra Holatyńskich, których włość obejmowała na przestrzeni 110 km.2 jedno miasteczko i 5 wsi. W połowie XVI wieku ks. Fedor Sanguszko zabrał te dobra siłą, kniaziów Holatyńskich uwięził, a siostry ich za prostych chłopów powydawał. Wieś składała się z dwóch części: dawnego miasteczka Dźwinogrodu (Zwinihorod), którego nazwa zniknęła w XVII wieku po zniszczeniu miasteczka przez Kozaków i wsi Holatyn. Kozacy w r. 1648 tak zniszczyli miasteczko, że ze 141 domów pozostało tylko 21. W XVII wieku dobra należały do ks. Zasławskich, potem przeszły do ks. Czetwertyńskich. Po dawnym zamku dźwinogrodzkim pozostały tylko wały.

Horochów (62 km.) miasto powiatowe o 5000 m. oddalone 8 km. od stacji kolejowej. Hotel Płyta z restauracją, nadto restauracja w kasynie. Są to dawne dobra Strojnowskich, po których pozostał pałac empirowy, właściwie tylko jedno jego skrzydło, w którem obecnie mieści się starostwo. W pierwszej połowie XIX wieku znajdował się tu słynny zbiór dzieł sztuki, przewieziony potem do pałacu hr. Tarnowskich w Dzikowie. Fundacji Strojnowskich jest też kościół empirowy z r. 1808. Włość tutejsza obejmująca jedno miasteczko i cztery wsie o obszarze 68 km.2 należała w r. 1650 do Warszyckich, w końcu XVIII wieku do Poniatowskich, Strojnowskim dostała się dopiero w r. 1795. Przed wojną należały dobra do rosyjskiej rodziny Ludersów.

Okolica bardzo zniszczona przez wojnę. Przez miasteczka Horochów, Świniuchy, Łokacze, Kisielin, przebiegał w latach 1916-17 front austryjacko-rosyjski, a w ówczesnych komunikatach wojennych były one nieustannie wymieniane jako miejsce walk zaciętych. Między innymi zniszczyły wojska auatryjackie we wsi Tereszkowce cerkiew z r. 1790. W powiecie horochowskim zachowało się 250 cmentarzy wojennych obu stron walczących, a do największych należy niemiecki cmentarz wojenny w samym Horochowie, posiadający 250 grobów i ładną kaplicę.

10 km. na południe od Horochowa przy drodze do Stojanowa na południowej granicy województwa leży Drużkopol, miasteczko o 1500 m. z kościołem, cerkwią i synagogą. Są to dawne dobra Chołoniewskich, potem Zagórskich i Burzyńskich.

Za Horochowem opuszcza pociąg granice województwa wołyńskiego a następna stacja Stojanów (78 km.), do roku 1914 austryjacka stacja graniczna, leży już na terytorjum województwa tarnopolskiego (p. Tomasz Kunzek: Przewodnik po Woj. Tarnopolskiem z 1928 r.).

 

  1. Łuck
  2. Okolice Łucka, Żydyczyn, Torczyn, Targowica
  3. Łuck-Horochów-Stojanów
  4. Łuck-Kiwerce-Kowel
  5. Kowel-Włodzimierz-Poryck
  6. Uściług-Wojnica-Kisielin
  7. Kowel-Luboml-Opalia-Świteź
  8. Kowel-Zabłocie-Ratno
  9. Kowel-Kamień Koszyrski
  10. Kowel-Czartorysk-Sarny-Ostki
  11. Kiwerce-Ołyka-Klewań-Równe
  12. Równe
  13. Równe-Sarny-Dąbrowica
  14. Równe-Korzec
  15. Korzec
  16. Równe-Mogilany
  17. Ostróg i okolica
  18. Zdołbunów-Dubno-Radziwiłłów
  19. Beresteczko i Młynów
  20. Krzemieniec i okolica
  21. Katerburg, Szumsk i Antonowce
  22. Mizocz i Dermań
  23. Poczajów
  24. Wiśniowiec i Oleksiniec
  25. Zbaraż-Łanowce


MATERIAŁY DODATKOWE:

brak


wstecz    do góry    dalej


(c) 2003 A. Mielcarek, T. Brożbar